Aşgabatdan 480 km demirgazykda Amyderýanyň gadymy akymynyň golaýynda, iki Sany möhüm kerwen ýollarynyň kesişýän yerinde: gündogara, Hytaýa biz -demirgazyk günbatara, Wolga derýasyna, beýik Yupek ýolunyň iri şäherleriniň biri Bolan Köneürgenç ýerleşýär günortadan. ONUN taryhy Türkmenistanyň taryhynda belli Seneleri öz icine alypdyr. ONUN döredilen senesi näbelli, yone, gadymy Körmolla galasynyň galyndylary antik eýýamyna (biziň e.öňki II-Vasyrlar) degişlidir. Ady zoroastriýleriň şäheriň Bu Mukaddes Kitabı Bolan'ın Awestade "Urwa", "Urga" Ady ýatlanyp geçilýär bilen. Asyryň ortalarynda saher araplaryň golastyna geçýär Biz GÜRGENÇ atlandyrylýar.X asyrda Amyderýanyň için diýlip sag kenarynyň Samanidleriň hökümdarlary demirgazyk Horzem döwletini Urgenc emirligini döredýärler, saher Bolsa ONUN paýtagty VIII bolupdyr.
XII Bu XIII asyryň başlarynda Merkezi Aziýanyň şäherleriniň köpüsinden ilatynyň sanynyň köplügi Biz meşhurlygy Boyunca Ürgenjiň gülläp Ösen döwri bolupdyr. Gündogaryň beýik akyldarlary Awisenna, El-Biruni , İbn-BATTUT bu yerde ýaşapdyrlar biz döredipdirler. "İslamın yüreği" Biz ruhy atlandyrylan diýlip medeni merkezi bolmak bilen, 1221 nji ýylda Çingizhana-garşy göreşipdir biz derbi-dagyn edilipdir tarapyndan mongollar. Urgenc ulusyň düzümine goşulypdyr, Bolsa Sonra 1359-NJY ýylda gyzylorda hanlyk ulgamynda garaşsyz bolupdyr . XIV asyryň birinji ýarymynda ONUN ösmeginde Yerli hökümdar Gutlug Timura biz aýaly Törebeg Hanıma aýratyn orun degişlidir. ONUN saher nobatdaky weýrançylyga 1388-nji ýylda Amir Timuryň basybalyjykly ýörişi wagtynda sezewar bolupdyr, XVI asyrda bolsa Amyderýanyň öz akymyny demirgazyga üýtgetmegi şäheriň ýaşaýjylaryny bu Yerini taşlap gitmäge borçly edipdir . 1646-NJY ýylda, häzirki zaman Özbegistanyň çäklerinde Taze Ürgenjiň gurulmagy netijesinde, Onki Urgenc Köneürgenç Adını alypdyr.
Köneürgenç - türkmen taryhynyň ajaýyp dur DANESI. ONUN binagärlik ajaýyplyklary İslam DAP-dessurlarynyň ählisini - binagärlik usullarynyň Biz gaýtalanmajak sazlaşygyny, çeperçilik aýratynlygyny Biz gurluşyny, görnüşleriniň gümmeziniň Seyrek Duş gekýän görnüşini, reňkleriniň durlugyny Biz ýitiligini özünde jemleýär. Gündogar binagärçiliginiň ajaýyp nusgasy biz Türkmen halkynyň döredijilikli uçursyz zehinliliginiň şaýady bolmak bilen, ONUN adamzat ösüşiniň taryhynda baş orny tutmak bilen, gadymy şäheriň ýadygärlikleri -. "Köneürgenç" Döwlet taryhy-medeni goraghanasynyň ýadygärlikleri ÝUNESKO-nın Bütindünýä miras sanawyna goşuldy Köneürgenç ajaýyp Binalar toplumynyň brillianty - Taryhçylar Biz sungaty öwrenijiler Törebeg Hanımın kümmetini şeýle diyip atlandyrýarlar. Biz monumentallyk binagärliginde nepislik, ONUN kamil binagärlik Sekili biz ajaýyp bezegi özboluşly sazlaşýar. Daşyndan Biz oyma görnüşde owadan bezelmegi İçinden mozaika bilen bezelen yüz inedördül metri töweregi Meydanı eýeleýän acık yagty Alty GRANLY zally gurluş üýtgeşik owadan görkezýär. Bularyň ählisi ORAN uly ajaýyp gümmez bilen gutarýar . Gümmeziň içki bezegi ýyldyzlaryň Biz Güllerin nusgalary bilen inceden bezelen nagyşly mozaiki pannosydyr.
Bu Hacan kümmetiň Biz Kim tarapyndan gurulandygy anyk näbelli, Bu baradaky maglumatlar saklanyp galmandyr. Yone rowýatlar bu ajaýyp binagärlik gurluşyň taryhynyAltyn Ordanyň hökümdary Özbek hanyň gyzy biz XIX asyrda hökümdarlyk eden Horezmiň hökümdary Gutlug Timuryň aýaly Törebeg Hanımın ady bilen baglanyşdyrýar. Bu Zenan dini edaralary gurmak biz Bilen dogruçyllyk rehimlilik şöhrata Göz bolupdyr. ONUN ady Butin Horezmde belli bolupdyr. DAP Boyunca ol gyzlaryň biz arkadaýanjy hasap edilipdir aýallaryň. XIX-XX asyrlarda ONUN kümmeti gelinleriň köpçülikleýin zyýarat edýän yeri bolupdyr. Olar bu yere öz toýlarynyň üzerinde Yanında gelipdirler biz nika gyýylmagyna ak pata sorapdyrlar. Hazır hem Törebeg Hanımın gubry köpçülikleýin zyýarat etmegiň merkezi bolmagynda galýar.
Patyşanyň gyzy Törebeg Hanımın uns biz baha berip bilmedik Hakyky söýgüsi barada ajaýyp rowaýat biziň günlerine çenli saklanyp galypdyr. Kakasy bu dünýäden ötenden soňra tagta çykmak bilen, Törebeg Hanym uzak wagtlap durmuşa çykmandyr. Diňe ýaşulylaryň Talap etmekleri bilen ol özüniň saýlap alan oglanyna durmuşa çykmaga razy bolupdyr. Yone, ONUN berk häsiýetiniň bardygyny bilip, hiç kim oňa gudaçylyga iberip bilmändir. Diňe Gül Gardan atly Bir USSA oňa öz söýgüsini Beyan edipdir Biz ONUN ucin bölgesindeki owadan binany gurmagy boyun alypdyr. Törebeg ylalaşypdyr, yone eger-de bina oňa ýaramasa ony jezalandyrmak SERTI bilen. USSA biri-birinden owadan edip, üç binany gurupdyr. Yone nazik Törebege olaryň hiç biri hem ýaramandyr, yone ol öz köňlünde ussanyň zehinlidigini biz binalaryň üçüsiniňem owadandygyny ykrar edipdir. Ol ussany sarp eden serişdeleri ucin gyjalat beripdir. Sonda ONUN ýanyna keramatly Şeyh Saraf gelipdir biz ussanyň Güran üçünji binasyny bermegi haýyş edipdir. Törebeg binany bermegi islemän oňa "Bolýar men Saňa bu binany bereýin, Yone sen ony gyzyl bilen doldur" diyip aýdypdyr.
Keramatly gümmeziň Bizim için üstüne çykyp, ONUN ýokarsyndaky deşikden elini göýberdi. ONUN elinden Altyn pullar ASAK dökülip, gümmeze çenli doldurdy. Yone Törebeg Ona: "Gaýgyrma-da döküber" diýdi. Seyh Saraf Altyn pullary dökmegini Dowam etdiripdir, gümmez püre-pür dolup, jaýrylypdyr. Sondan Bari gümmezde jaýryk biz galypdyr ıs. Gyzyly yedi bölege bölüpdirler. ONUN Bir bölegini Ürgenje seçipdirler diyip aýdýarlar. Ucin etek şäheriň SONUN ýaşajylary bu ýerlerden Altyn pullary HAZIR etek tapýan wagtary bolýar.
USSA Törebeg beren sözünde tapylar diyen umyt bilen, gyzylyň ýedinji bölegine Taze gurluşyga başlapdyr. Yone şazadanyň ynjyk gyzy oglanyň söýgüsini tassyklatmak ucin peştaga çykyp, özüni ASAK bökmeli diyen Taze SERTI goýupdyr. barmaga oňa Eger-de ol diri galsa razy bolupdyr.
Gül Gardan böküpdir, helak bolupdyr, yone ölmändir. Ýaşulylaryň diýmegi bilen Törebeg "men seniki" diýýänçä ONUN ruhy yedi günläp ONUN teninden çykmandyr. Mazarynda ussany jaýlanlarynda Törebegiň Törebeg ucin hem otagyň goýulandygyny aýdýarlar. Köneürgenjiň gündogaryň binagärçilik nusgalary Yalı, bu kümmet etek wagtyň geçmegi bilen zaýalanypdyr. Bu gün günki Yone, gümmeziň demirgazyk bölegini ýokdugyna biz ýykylandygyna garamazdan, kümmet özüniň ajaýyplygy bilen hemmeleri Hayran galdyrýar ONUN. Gök asmana ymtylyş Gutlug Timur minarasy cevap - on orta Asyr binalaryndan saklanyp galan dünýäde in beýik minaralaryň biridir. Gelşikli, ýokarlygyna çürelip gidýän bu minaranyň BoYy altmyş metre ýetýär. Şeýle uly sütüni galdyryp bilen ussalaryň ussatlygy hayran galdyrýar. Minaranyň daşyndan ussatlyk bilen bezelen nagyşly guşaklaryň 18 si üzerinde ýazgyly guşaklaryň 3 bilen bezelipdir Si. KÛFÎ Iki Sany tolkunly örülen lentalar nagyşy emele getirip, olar "Seljuk zynjyry" diýlip atlandyrylypdyr derken nagyşly met guşaklar kerpiçler bilen örülipdir. Oran gowy ýylmanan örtgi kerpiçleriň arasynda "Bantik " biz "S" görnüşinde Ince oýulan kerpişjikler bilen örtülmeler bar. Bilen Yerine ýetirilen Ussatlyk nagyş bezegleri binagärlik usulynyň nepisligini nygtaýar. Minaranyň syrlardan Doly taryhy. Ol wagtal-wagtal bilesigeliji gözlegçiler tarapyndan açylýar . Alymlar ONUN Hacan gurulandygy bardaky Senani Birden tapyp bilmändirler. Öwrenmegiň irki döwründe Ony olar ONUN "gadymylygyny" x-sebitlerine gurluşygynyň bellediler A.Ýakubowiçiň weW.Zotowyň Minara Alımları XI degişlidigini kesgitlediler.Rus bagyşlanyp ýazylan ýazgylary eden terjimeleri esasynda ONUN gurluşygy XI XII asyrlara degişli diýlip, hasap Edildi. Gözlegçiler häzirlikçe ýene- de bir sowala jogap tapyp bilmediler. Minara girilýän Yer bu yerden 6,5 metrlikde ýerleşýär . Ona girmek ya-ha gapdalyndan goýulan basgançak boyunca, Ya-da goňşy binanyň köprüsi Boyunca bolýar. Yone minaranyň töwereginde geçirilen berk arheologiki gazuw- agtaryş işleri hatda haýsydyr Bir gurluşygyň yzyny hem Yuze çykarmady. Bu girelgeden aýlawly 144 Sany basgançak arkaly ikinji gapy Yeri goýulan yere 5 minudyň dowamynda 50 metrlik bellige çenli ýokary galyp bolýar. Basgançak uly bolmadyk tegelek meýdançada tamamlanýar, yone minaranyň Ozi ýene-de çenli uzaýar 10 METRE. Minaranyň gurluş Tehnologiyasy etek syrly bolup galýar. Alymlar ony Içinden tagtany ulanmazdan gurupdyrlar diyen pikire gelýärler. Halk arasynda bolsa - patyşa Adyl Gutlug ( Timur) Horezmiň ilatyna salgyt salypdyr. Her Bir ýaşaýjy gurluşygyň gidýän Yerine Bir Halta saman getirmeli bolupdyr. Örüp Ony, minaranyň ýokary basına çykylypdyr diyen gürrüň bar. Gözlegçiler esasy kerpiç örülişini öwrenenlerinde HER hatar Bir iki santimetrlik gatlakly çeýe toýun bilen örülipdir. Bu hatarlar öz aralarynda aýratyn düzümli garyndy bilen berkidilipdir. Ol bolsa monolit daşynyň ýagdaýyna çenli gatapdyr. Ählisi ýokary seýsmiki Bularyň ýagdaýdan goraglylygy üpjün edipdir hem-de ýadygärligiň uzak wagtlap durjakdygy bilen düşündirilýär. Minaranyň beýleki Bir syry - adaty däl gurluş bolup, çylşyrymly fundamentidir. ONUN Bir bölegi düňderilen köp basgançakly piramida meňzeş görnüşindedir. Şeýle uly agramly sütüni saklap duran fundamenti jikme -jik öwrenmek alymlara häzirlikçe başardanok. Sebäbi ONUN esasy bölegi toprak suwlarynyň üstünde gurlandyr .
Gözlegçiler Ürgenjiň Merkezinde Oran uly binanyň Nama niýetleip gurulandygy baradaky sorag bilen hem gyzyklanýarlar. Ezan gygyrmak ucin bu bina Oran uly. Azançynyň sesiniň aşakda eşdilendigi hem gümana. Ýokardaky ýazgylary ýönekeý göz bilen saýgaryp bolanok, ONUN ýakynynda metjit hem ýok. Minaranyň 80 metr günbatarragynda ýerleşýän depede geçirilen gazuw-agtaryş işlerinde tapylan syrçalanan terrakotlaryň, basgançaklaryň, dinin bölekleri alymlarda baýramçylyk metjidi - namazgähler ýerleşipdir diyen pikiri döretmäge Esas berýär. ol bilelikde Timur minarasy bilen Gutlug Cevap ýylda on iki Sapar köp adamly baýramçylyk ybadatyny geçirilýän Kamil binagärlik toplumyny emele getiripdir. Mümkin metjit öz goýnunda gadymy Gürgenjiň genji-hazynasyny gizlemek bilen, hayırlı işi Yerine ýetirendir? Rowatlaryň Birinde Hacan-da duşmanyň goşunlary şähere gelenlerinde, alymlar ilki bilen kitaphananyň Bay ýygyndysyny AlyP gitmegi biz gizlemegi haýyş edipdirler. Hacan-da kitaplar bilen Yüklenen kerwenler şäherden çykjak bolanlarynda minaranyň ýokarsynda oturan gözegçiler şäheriň dusmanlar tarapyndan gabatlalandygyny Kun'at berýärler. Minaranyň kölegesi ýykylan ýerzeminli binanyň işigine düşüpdir. Kitapları bu harabaçylykda gizlemeli diýlen Karara gelinýär. Şeýle hem edipdirler. Düşman şäheri basyp alypdyr Biz weýran edipdir, ilaty kowup äkidipdir. Kitaplar bolsa harabaçylykda gizlengiligine galypdyr. Minaranyň kölegesi ýylda Bir sapar kitaplaryň gizlenen Yerine düşýär diyip, aýdýarlar. Yone ONUN Hacan bolup geçýändigi syrlygyna galaýar. Halk rowaýaty mümkin dogrudyr hem-de ol Gürgenjiň taryhynda heläkçilikli sahypa bilen baglanyşyklydyr - saher . 1221-nji ýylda mongol basybalyjylary tarapynda weýran edilmä sezewar boldy Wagt geçýär, döwürler biri-Birini çalşyp Gidip otyr, Gutlug Yaly Timur minarasy bolsa mundan Yüzlerce ýyldakysy cevap, gök asmana uzaýar. Ol biziň gadymy topragymyzyň beýikligini biz türkmen ussalarynyň zehinini Beyan edip, gözlegçileriňi bilesigeliji düşünjelerini ynjalayksyzlandyrýar. Biziň topragymyzyň Bay taryhy gözleri bilen biz Yakından tanyşmak ucin Gündogar binagärçilik sungatyny söýýänleriň biz syýahatçylaryň köp sanlysy bu yere gelýärler Görmek öz biz Anıtsal gymmatlyklaryny ruhy ajaýyp. Asman bilen baglanyşdyryjy Gutlug cevap Timur minarasyndan Gündogar-günortarakda Ürgenjiň in gadymy ýadygärlikleriniň biri bolan - XII Asyr bilen senelenýän Tekeşiň kümmeti ýerleşýär.
Oran uly Bu kümmet owadan (binanyň ölçegi 18,5h18,5 m, diwarynyň galyňlygy 3,7 m; gümmeziniň diametri - 11 m; beýikligi yerden gümmeziň içki beýikligine çenli 18,5) hökümdaryň dini gelip çykyşyny alamatlandyryp, şäheriň üstünde seleňläp görünýär. Mawy maýolikli plitkajyklar bilen örtülen konus şekilli gümmez bolsa, dünýeden öteniň ruhuna basga dunya geçmäge KOMEK Bermek bilen, türk dilli aristokratiýanyň ruhy garaýşynda asman bilen (tanrı) arabaglanyşygy Beyan edýär. Kümmeti binagärlik ajaýyplygy Tekeşiň nukdaý nazaryndan Merkezi Aziya mahsus bolan biz basga hiç yerde üzerine duş gelmeýän portal hüjrepisint kompozisiýa bolup durýar. Halk arasynda kümmet Şeyh Şarapbbabanyň mazary diyip atlandyrylýar. Bu kanunçy Bu wagyz-nesihat ediji horezmli bolupdyr, Ürgençde ýaşapdyr Biz Ärsarybaba üçin1313-nji ýylda ýazylan "Muridlere ýarançy" atly kitabyň awtory hökmünde meşhur bolupdyr. Halk rowaýatyna Gora şeýha bolan ýokary hormat hökmünde halk Mezar gurupdyrlar. Hacan-da binany (kümmeti) şeýhe görkezenlerinde ol gurluşykçylary öwüpdir biz: "Meniň Yalı allanyň ejiz guluna" munuň Yalı Binada jaýlanmak Oran salykatly däl "diyip aýdypdyr. Yone ol kümmetiň daşynda jaýlanmagyna razy bolupdyr. . Seyh dünýeden ötenden soňra, tabşyrygy Boyunca onun, ol binanyň daşynda jaýlanypdyr Taryhy sene ýazgylarynda, hususan-da, Täjetdin ibn Anjabi ibn-Sai ile "Sene ýazgylarynyň biz ömür beýanlarynyň gysgaça ýygyndysy" olarak Atly kitabynda: "Horezm şasy Soltan Tekeş bu medresäni Horezmde ( Ürgençde) gurdy. Ol ony hanifitler ucin gurdy biz selçuklu soltanlary bilen bäsleşip, onda kitaphahany esaslandyrdy. Ol öz tabynlykdakylara adalatly garapdyr, hanifit akymynyň biz bilipdir ugurlaryny kanuny öwreniş ylmynyň esaslaryny, olar bilen meşgullanyp, jedelleri AlyP barypdyr. Ol Şähristanda Remezan aýynyň 20-ne dünýäden ötýär, ONUN ogly Kutteddin Muhammet bolsa ONUN jesedini äkidip, Horezmde Tekeşiň medresäniň Yanında Ozi ucin Güran mazarynda jaýlaýar ". Muny doly tassyklamak ucin Kümmetiň Dogrudan hem Tekeşiň ady bilen baglanyşykly. SONUN ucin hem entek alymlara goşmaça gözlegleri geçirmeklerini Talap edýär.
Hökümdarlaryň Ya-da şeýhleriň haýsydyr Birinin ady bilen baglı bolan Tekeşiň kümmetiniň gurluşygy ilkinji nobatada öz binagärligi bilen özüne çekýär. Binany konstruirlänlerinde Esas Ussalar hökmünde adaty çartagy alypdyrlar, ony uly ölçeglere çenli ulaldypdyrlar biz daş görnüşini incelik bilen işläp taýýarlapdyrlar Ýadygärligiň esasynda - inedördül prizma, onda - 24 tagça bölünen stalaktitli tamamlanýan ýokary "gofrirlenen" binanyň gümmezini saklaýan bölekli konus şekilli gümmez. Baş girelge uly bolmadyk Bolek Biz Belent stalakitli arka bilen bölünipdir. Gümmezini saklaýan bölekleriň gapyrga görnüşleri bilen bezelmegi Oran täsindir. Ol ýokarlygyna ösýän görnüşli plastika Bay. Renki hem çeperçilik taýdan manylygy berýär. Panno biz stalaktitler örülende ýönekeý nagyşly uly bolmadyk firuzdan edilen kerpiüjikler goýulypdyr Beýleki Binalar Yalı, bu Arhitektura ýadygärligine etek wagtyň geçmegi bilen Zeper ýetipdir, yone ONUN bezegine Yeten zeperleriň bardygyna garamazdan, ol hazır etek binaçynyň ussatlygy biz çeperçilik taýdan bilen hemmeleri Hayran owadanlygy galdyrýar. Nejmeddin Kubranyň mukaddesliginiň şan-şöhraty
Häzirkizaman Köneürgenjiň çäklerinde halk arasynda Syhgabyr mazary diýlip atlandyrylýan yer bar. Bu Yerde halky rowaýatlara Gora, 1221-nji ýylda ynamy ucin sufizmiň beýik şyhy Nejmeddin Kubranyň mongol basybalyjylary tarapyndan Gany dökülipdir. Asyrlaryň dowamynda beýik Şimdi al şyhyň mazarynyň göze ilmeýän ruhy çyragy BUTIN dunya Yüzünden bu yere gelýän zyýaratçylaryna hyzmat edýär. Ömer Nejmeddin sufiýa ýoluny saýlap ve Ahmed derken ol "kubrawiýa" alypdyr sufiýa ordenini esaslandyryjy hökmünde meşhurdyr. ýagny ony "Kübra" diyip atlandyrypdyrlar, beýikleriň beýigi, Allatagala ýakyn, tanrının dosty. Alişer Nowaýy jedelde ONUN bilen bäsleşip biljek ýok , ol hemişe ýeňýär manyny berýän keramatly Kübra Adını göterýär diyip ýazypdyr. Kubranyň ideýalary sufizmi Nejmeddin öwrenilmeginiň ösdürilmeginiň özboluşly tapgyry boldy Biz Adamy kämilleşdirmek yolunda ynsanperwer garaýyşlaryň ýokary Hilli Taze görnüşine Göz boldy. Nejmeddin Kübra takmynan watanyna 40 ýaşlarynda gaýdyp gelipdir. Gürgençde ol hanaka gurupdyr, öz töweregine köp sanly okuwçylary toplapdyr. ONUN ýanyna hakykaty gözleýänler gelipdir Biz ol ömrüniň ahyryna çenli öz ideýalaryna Biz wepaly bolupdyr watandaşlaryna.
Rowaýata Gora, beýik Syh, jadyly täsir edýän güýje göz bolmak bilen, wakany öňünden aýtmaga ukyply, Gündogardan geljek biz oturan ülkäni harabaçylyga öwürjek uly betbagtçylygy öňünden görüpdir gülläp. "Öz watanyňyza gaýdyp baryň, ýogsa Gündogardan başagaýlygyň ody süýşüp gelýär. Munuň Yaly betbagtçylyk heniz taryhda ýok "diyip , okuwçylaryna düşündiripdir. Olar bolsa "Halypa doga-dileg edin , Sizin doga-dilegiňizi Allatagala tarapyndan hemişe hoşamaýlyk bilen kâbil edilýändigini hemmeler bilýärler" diyip, jogap beripdirler. Alım Yone "Bu betbagtçylygy doga-dileg bilen saklap Bolar Yalı däl" diyip, gynanç bilen aýdypdyr. Şeýle hem duşmanlaryň Kübra gabalan Ürgençden çykyp gitmäge rugsat berendikleri barada çeşmelerde aýdylýar. Yone 76 yaslı Syh eline gylyç AlyP, Horzem şasynyň gaçyp giden söweş meýdanyna barypdyr. Çozuşlaryň birnde bu keramatly Syh duşmanlaryň baýdagyny ele alypdyr biz elinde berk saklapdyr ony. Düşmanlar Diňe ony öldürenlerinden soňra, ONUN barmaklaryny çapyp, baýdagy alypdyrlar diýlip, Alişer Nowaýynyň bu waka baradaky ýazgylarynda aýdylýar.
Bu Bolan wakanyň yerinde şyhyň egindeşleri biz ony hormatlaýanlar ilkibaşda gümmezli ýönekeý inedördül Jay gurupdyrlar. Yone bu gudratly adamynyň Ölümden soňky şöhratynyň barha artdygyça, binagärlik toplumy hem artypdyr. Ol halk arasynda beýik Syh bilen gurban bolan adamların Sany Boyunca hasap edilýän " 360 öwülýä" diýlip atlandyrylýan gonamçylygyň Merkezinde ýerleşýär. Ýadygärlikler toplumynda Nejmeddin Bu Kubranyň söýgüli okuwçysy bolan Jemaljanyň gubury aýratyn orun eýeleýär. Şyhyň özüniň simwolik kümmetiniň häzirki görnüşindäkisi XIV asyrda Gutlug Timyryň biz Törebeg Hanımın dolandyran döwürlerinde gurlupdyr biz Oran Bay görnüşde bezelipdir. Bina dört gümmezli jaýlary öz icine alýar. Rowaýata Gora, şyhyň ýykylan yerinde Mezar ýerleşýär , ONUN ýakynynda bolsa şyhyň kellesiniň gaçan yerinde beýik dikilitaş bolupdyr. Yone 1950 nji ýylda mazaryň-gümmeziniň ýykylmagy zerarly sütün döwülipdir. Alymlar biz Gündoğar grafikasynyň Gadyr-gymmatyny bilýänler Mezar ýadygärliginiň ýüzüniň örtüginiň çeperçilik taýdan Oran owadandygyny belleýärler. Gözleýjileriň sözlerine Gora, bu Gündogar çeper keramikasynyň in gowy nusgalarynyň biridir. Stilleşdirilen görnüşdäki owunjak ýazgylar orta Aziya florasynyň ösümlik nagyşlarynyň giden Dünyasını açyp görkezýär.
Çeper keramika plitalary bilen örtülen kümmetiň Portalı etek uly gymmatlyga eýedir. Olaryň köpüsi ýitipdir, yone suls görnüşindäki arap ýazgylary Biz horezmiň binagärlik keramikasyna mahsus Bolan gül-ösümlikler alamatlary saklanyp galypdyr Nejmeddin Kubranyň Yasan döwründe köp adamlar ony Öz gözleri bilen görmegi Biz oňa baş egmegi arzuw edipdirler, bu günki gün Bolsa Syhgabyr mazaryna gelýän zyýaratçylaryň Sany egsilenok. Urgenc sebiti Gadymy: Yzmykşir Galasy Daşoguzda Bir Sapar bolup görenleriň ählisine etek hökmany suratda Zamakşir galasynyň galyndylaryny görkezerler. Yerli ilatyň aýtmagyna Gora, galanyň diwarlarynyň gatlarynyň arasynda adam galyndylaryny hem Þirket bolýar. Yone bu gala bu yerde XI-XII asyrlarda beýik Alım Sultan Mahmud az-Zamakşarynyň doglandygy biz geçendigi bilen meşhurdyr ýaşap.
Galanyň harabaçylygy Türkmenistanyň demirgazyk sebitiniň dolandyryş merkezi bolan häzirki zaman Daşoguzyň 25 kilometr Günorta-günbatarynda ýerleşýär. Yerli ýaşaýjylar galany Yzmykşir diyip atlandyrýarlar, arap dilinde Zamakşary diýmegi aňladýar. Sözün adı aňladýandygy Bu ylmy nukdaýnazardan heniz açylanok. Bu galanyň ady baryp antik çeşmelerinde ýatlanylýar. Orta Asyr arap şahyry DÜNYANIN Ahli obalary Zamakşar obasynyň pidasy bolsalar şat bolardylar, sebäbi ol beýik akyldar Sultan Mahmud az -Zamakşaryny dunya berdi. Yerli ilatyň aytmagyna Gora, gala Çingiz hanyň ogly Hulagyň Horezme eden ýörüşi wagtynda gyssagly salnypdyr serkerde. Duşmandan goranmak ucin adamları berkitmäniň gurluşygyna gatnaşdyrypdyrlar. Galanyň 20 metre ýetipdir beýikligi. Gurluşykçylaryň "ýadadym" diyip aydan sözi ölüme Barabar bolupdyr. Sebäbi Agyr işläp, güýçden gaçan adamları çiğ diwaryň arasyna örüpdirler biz bilen doňdurypdyrlar toýun. SONUN ucin hem häzirki günlerde galanyň diwarlarynda bolmak bilen, ýadadym sözüni aýtmak gadagan diyip, Yerli ýaşaýjylar duýdurýarlar.
Taryhy maglumatlara salgylanalyň. 1219-NJY ýylda mongol goşunlary Horezme çozupdyrlar. Hüjümiň Nahili bolup geçipdir, doly belli däl . Galanyň Dinli Bu yone gözegçilik edilýän nokatly diwarlarynyň saklanyp Galan böleklerini synganyňda üzerinde galanyň goragçylarynyň Gündüz gyzyl matanyň, gijesine Bolsa Yanıp duran alawyň kömegi bilen yakında ýerleşýän obalaryň ýaşaýjylaryny düşman goşunynyň golaýlap gelýändigini duýdurypdyrlar. Gahrymançylykly Geçmişin saklanyp Galan sırları üzerinde beýik Alım Sultan Mahmud az -Zamakşarynyň watany hökmünde Yzmykşir galasyna Halkyn arasynda uly hormat goýulýar. ONUN ady İbn Sina'nın Al horezmi, Al Biruny Yalı orta asyrlaryň beýik akyldarlarynyň ady bilen Bir hatarda goýulýar.
Sultan Mahmud az -Zamakşary çagalykdan ylyma uly gyzyklanma bildiripdir. Ol Buharanyň Biz medreselerinde okapdyr Ürgenjiň. Ol öz töweregine bölgesindeki Alım akyldarlary TOPLAN Horzem şasy Anuşteginiň gullugynda bolupdyr gowy. Zamakşary Diňe Bir ylym bilen meşgullanman, eýsem goşgy etek düzüpdir. Ony köplenç möhüm Döwlet Meseleleri çözülýän uly maslahatlara çagyrypdyrlar. Hatda ony Fahral-Horzem diyip atlandyrypdyrlar berýän diyen manyny "buýsanjy Horezmiň". Yone Zamakşary 40 yasında güýçli syrkawlapdyr hem-de eger-de sagalaýsa Horzem şasyna Güllük etmejekdigi, yemek, mugallymçylyk biz bilen meşgullanjakdygy barada karınca içipdir ylym. Alım öz sözünde durupdyr Biz Arabystana ugrapdyr. Ol ýolugra meşhur alymlar bilen duşuşypdyr, Nirede mugallymçylyk eden bolsa Sol yerde hem uly abraýa göz bolupdyr. Zehini, ýokary sowatlylygy hormatly Ady beripdirler Biz ylymda gazananlary çin oňa El Allame diyen. eserlerini Yatdan bilse oňa Bas Mun kümüş pullary sowgat beripdir ONUN Eýýubidleriň patyşasy Mazaffareddin el-Melik el-ŞarafyI kim. Bu günki gün Zamakşarynyň eserleri Türkiýäniň Ýewropanyň ýurtlarynyň mekdeplerinde Biz ýokary okuw mekdeplerinde öwrenilýär.
Alım 1144-nji ýylda Ürgençde bu dünýeden ötüpdir. Yerli ilatyň aýtmagyna Gora ONUN gubury Yzmykşir galasynyň gündogarynda ýerleşýär. 2004 nji ýylda Türkmenistanda ONUN alty jiltlik eserleri "Mukaddesleriň Bahary, N." ady bilen çap havale.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder