27 Ağustos 2015 Perşembe

Ýapyk Binalarda we Söweş Sungaty Boýunça V Aziýa Oýunlarynyň Guramaçylyk Komitetiniň Mejlisi

Aşgabat şäherinde Aziýanyň Olimpiýa geňeşiniň çözgüdi boýunça 2017-nji ýylda Aşgabatda geçiriljek Ýapyk binalarda we söweş sungaty boýunça V Aziýa oýunlarynyň Guramaçylyk komitetiniň nobatdaky mejlisi geçirildi.

Mejlisiň çäklerinde V Aziýa oýunlaryna taýýarlyk görmegiň meseleleriniň giň toplumy, şol sanda olary maliýe, maddy-enjamlaýyn, lukmançylyk we hyzmat ediş taýdan üpjün etmek, ýaryşlaryň türgenleriniň we myhmanlarynyň howpsuzlyk çäreleri, Olimpiýa şäherçesini dolandyrmak boýunça meseleler we beýlekiler ara alnyp maslahatlaşyldy.

Guramaçylyk komitetiniň mejlisiniň barşynda şeýle hem, paýtagtymyz Aşgabat şäherinde Aziýanyň Olimpiýa geňeşiniň Baş Assambleýasynyň 34-nji mejlisini geçirmek bilen baglanyşykly meseleler barada pikir alşyldy. Şunda Ýapyk binalarda we söweş sungaty boýunça V Aziýa oýunlaryna taýýarlyk görmegiň deslapky tapgyrynyň ilkinji netijeleri jemlener.

Aziýanyň Olimpiýa Geňeşiniň Baş Assambleýasynyň forumynyň çäklerinde guramanyň Utgaşdyryjy, Maliýe we Ýerine ýetiriji komitetleriniň mejlisleri geçiriler. Garaşylyşy ýaly, ol türkmen paýtagtynda 600 töweregi daşary ýurtly myhmanlary jemlär.



Ukrainanyň Türkmenistandaky Adatdan Daşary we Doly Ygtyýarly Ilçisi Bilen Duşuşyk

2015-nji ýylyň 25-nji awgustynda Türkmenistanyň Döwlet migrasiýa gullugynda Ukraina Respublikasynyň Türkmenistandaky Adatdan daşary we Doly ygtyýarly ilçisi jenap Walentin Şewalýow bilen duşuşyk geçirildi.

Duşuşygyň barşynda taraplar soňky ýyllarda türkmen-ukrain gatnaşyklarynyň täze mazmuna eýe bolandygyny bellediler. Türkmenistan Ukrainanyň kompaniýalary bilen köp ýyllaryň dowamynda üstünlikli hyzmatdaşlyk edip gelýär we ukrain hyzmatdaşlary bilen özara bähbitli gatnaşyklaryny ösdürýär. Gurluşyk ulgamynda hyzmatdaşlygyň uly mümkinçiliklerini göz öňünde tutup, ukrain kompaniýalarynyň türkmen bazarynda eýeleýän ornunyň giňelýändigi hem-de Türkmenistanda giň gerimli senagat we durmuş maksatly desgalary gurmagyň taslamalaryny amala aşyrýan ukrainaly kärhanalaryň sanynyň ýylsaýyn artýandygy nygtalyp geçildi.



Duşuşygyň çäklerinde taraplar türkmen-ukrain hyzmatdaşlygynyň migrasiýa ulgamyndaky gatnaşyklaryň geljegi we mümkinçilikleri barada pikir alşyp, onuň ileri tutulýan ugurlaryny ara alyp maslahatlaşdylar. Şunuň bilen baglylykda, duşuşykda ukrainaly hünärmenlere işçi wizalary hem-de iş rugsatnamalaryny resmileşdirmek, şeýle hem “Türkmenistanyň raýatlygy hakynda” Türkmenistanyň Kanunyna laýyklykda Türkmenistanyň raýatlygynyň berilmeginiň tertibi bilen baglanyşykly ähmiýetli meselelere garaldy.

Duşuşygyň ahyrynda taraplar iki ýurduň migrasiýa babatda hyzmatdaşlygynyň geljekde hem sazlaşykly ösdürüljekdigine ynam bildirip, bu ugurda alnyp barylýan ähmiýetli işlerde birek-birege uly üstünlikleri arzuw etdiler.



26 Ağustos 2015 Çarşamba

Russiýa Kontinetara Balistik Roketany Synap Gördi

Russiýanyň Goranmak ministrliginiň Strategiki roketa güýçleri tarapyndan berilen beýanatda RS-12М "Topol" kontinentara roketanyň Astrahan şäherindäki “Kapustin ýar” harby bazasyndan uçurylandygy mälim edildi.
Beýanatda roketanyň Gazagystandaky “Sary Şagan” harby meýdançasyndaky nyşana takyk degendigi bellenýär.
Takmynan 45 tonna agyrlygyndaky RS-12М "Topol" kontinentara balistik roketa 10 müň km uzaklyga çenli gidip bilýär.


Reuniondaky Wulkanyň Hereketi Artýar

Hindi okeanyndaky Fransuz Reunion adasynda ýerleşýän wulkanyň hereketi barha artýar

Piton de la Furnez wulkanyndan çykýan lawalar ada ýaýramaga başlady.
Wulkana tarap gidýän ýollar ýapyldy, dik uçarlaryň sebite gitmegi gadagan edildi.
Fewral, maý we iýul aýlarynda hereket eden wulkan ilkinji gezek bu derejede lawa çykaryýar.
Geçen ýyl ýiten Malaýziýa howa ýollaryna degişli uçaryň bölekleriniň adadaky gözlegleri hem wulkan sebäpli togtadylypdy.


Russiýa demigazyk Polýusynda Türgenleşik Geçirýär

Russiýanyň harby deňiz güýçleri taryhynda ilkinji gezek demirgazyk polýusynda harby türgenleşik geçirýär

Russiýanyň harby howa güýçleriniň Demirgazyk flotynyň metbugat sekretary Wafim Serga harby toparlaryň we gämileriň demigazyk polýusynyň Russiýa degişli bölegindäki Taýmur ýarym adasynda ýerleşýän Norilsk şäheriniň golaýynda harby türgenleşige başlandygyny mälim etdi. 
Serga türgenleşikde Demirgazyk flotyna degişli harby bölümleriň utgaşykly hereket etme ukybynyň we hüjüme garşy taýarlyk şertleriniň synagdan geçiriljekdigini aýtdy.
Russiýa ýurduň dürli ýerlerinde ýene-de 6 harby türgenleşik geçirýär.
Harby türgenleşiklere 6 müň esger gatnaşýar.


Tigir Bilen Syýahatçylyk Edýän Halaçly Geografiýa Mugallymy 21 Günde Syýahatyny Tamamlady

Halaç etrabyndan geografiýa mugallymy Rozygeldi Döwletow Köneürgenç-Daşoguz-Aşgabat-Mary-Lebap ugry boýunça nobatdaky tigirli ýörüşini tamamlady. 

Ol 21 günläp dowam eden syýahatçylygyny öz obasy Magtymguly obasynda gadymy Idrisbaba medresinde tamamlady. Taryhy çeşmelere görä, türkem şygyrýetiniň nusgawy şahyry bu ýerde ýaşlyk döwründe bilim aldy. 



Rozygeldi Döwletowyň 57 ýaşy bar. Tigirli ýörüşden başga hem ol ýurdumyzyň iň belent nokady bolan Köýtendagynyň 3139 metr belentligine çykdy. 

Gursagy gujurdan doly bu syýahatçy ýurt boýunça syýahatyny dowam etdirmegi maksat edinýär. Ol golaý wagtda Garagum derýasy boýunça ýurduň gündogaryndan günbataryna çenli gaýykda ýüzüp geçmegi maksat edinýär. 

Bu ruhubelent ýaşulynyň başlangyçlaryny “Lebapsyýahat” welaýat syýahatçylyk guramasy ýakyndan goldaýar. Olar onuň ýurt boýunça eden syýahat ugurlaryna ekologiki we ekstremal syýahatçylygyny söýýänler üçin gelejegi uly bolan ugur hökmünde garaýarlar.


Türkmen Döwlet Sirki Öz Möwsümini Täze Programma Bilen Açdy

Türkmen döwlet sirkiniň arenasynda ajaýyp täze çykyşlaryň ýigrimisinden ybarat bolan premera bolup geçdi. Bu sapar öz ussatlygy we zehinleri bilen paýtagtlylary we onuň myhmanlaryny haýran galdyran sirk artistleri özleriniň altynjy möwsümini açdylar. 

Biziň ýurdumyzda sirk sungatynyň gaýtadan dikeldilende bary-ýogy bäş ýyl geçdi. Bu döredijilik topar gysga wagtyň içinde uly üstünlikleri gawanmagy başardy. 

Sirkiň gümmeziniň aşagynda howa gimnastikaçysy Selbi Şyhyýewa gyrmyzy polotnolar bilen ilkinji gezek ýokary galdy. Edil sumrug guşy ýaly ol sirk meýdançasynyň üstünden uçup geçdi. Tomaşaçylar howa gimnastikaçysynyň bu çykyşyny uly el çarpyşmalary bilen garşy aldylar. Sirk sungaty Selbi üçin täzelik däldir. Mundan öň ol gimnastikaçy gyzlar bilen “Kauçuk” sanynda çykyş edipdi, soňra bu dogumly gyz ýeser çapyksuwar bolmak bilen, jigitçilik bilen meşgullandy. Indi bolsa ony belentlik özüne çekýär. Selbi haýsy bir işiň başyna barsa, ony ýerine ýetirmegi başarýar. Sebäbi ol örän zehinli hem-de öňde goýan maksadyna tutanýerlilik bilen ýapyşýar. 



Azamat Seýidowyň özi üçin täze käri bolan tanap ýüpde ýöremek täze programmada ýene-de bir çykyşy boldy. Özi hem ol diňe bir ýöremän, eýsem oturgyjyň üstünde oturmak bilen ony sazlap ýüpüň üstünde tigiri sürmegi başardy we beýleki haýran galdyryjy çykyşlary hem-de öz ýeňil hereketleri bilen hemmeleri geň galdyrdy. 

Çykyşlaryň köp sanyna “ilkinji sapar” diýen sözi goşasyň gelýär. Jennet Seýitliýewanyň simiň üstünde tans etmegi hem şolaryň biridir. Täze programma türkmen sirk artistleri belentligi boýun egdirýärler diýesiň gelýär, ýöne beýleki žanrlar boýunça hem geň galdyryjy çykyşlaryň sany az bolmady. 



Masgarabaz oýny özbaşdak bir tema bolup durýar. Türkmen sirkinde bu žanryň aýratyn bir ugry emele geldi. Daşary ýurtly kärdeşleriniň dürli reňkler bilen boýalan lybaslaryna, olaryň batly seslerine garanyňda biziň masgarabazlarymyz sypaýy bolup, daşyndan seredeniňde agras bolup görünýärler. Ýöne bu görnüş olaryň gülküli ýagdaýda bolmaklaryny ret etmeýär. Bu sapar tomaşaçylara dört sany gülküli sahna görkezildi. Oguljan Saparowa hem masgarabaz oýunlaryny täze ýerine ýetirip başlady. Ol “Banklar” atly gülkili sanda meşhur masgarabaz Swetlana Çersowa bilen bilelikde üstünlikli çykyş etmegi başardy. Katuşkaly sanda Jeýms Bondyň keşbi bilen berk ýatda galan Arslan Kuraýew “Opera” atly gülkili sanda çykyş etdi. Elbetde, Arslany täze keşpde tanar ýaly däl. Ýöne hemişe tanalyp gelýän Jumamyrat Hommaýew we Pena Myratdurdyýew “Sagatlar” atly gülkili sanda çykyş edip, tomaşaçylary güldürmegi ussatlyk bilen başardylar. 



Şu möwsümde sirkiň ýyldyzjyklarynyň ikisi – Halap Baýrammyradow we Ilýa Gawrikow çykyş edýärler. Jigit we haýwanlara baş öwrediji Resul Täçmyradow we çapyksuwar we tansçy Medine Baýramdurdyýewa sirk dinastiýasynyň wekillerine degişlidir. Adatça çagalar sirkiň sahnasynda şägirt hasaplanylýar we olara sirkiň gelejegi hökmünde garalýar. Ýöne gaýduwsyz jigit – baýdak göteriji Resul Täçmyradow aýratyn hormata eýedir. Ol ýöne bir çalşyp bolmajak zehindir. 

Adatça sirk oýunlary baş öwredilen haýwanlaryň çykyşlaryny öz içine alýar. Biziň sirkimizde daşky görnüşleri bilen tomaşaçylary üýşendirýän ýolbars, gaplaň, pil ýaly ekzotiki ýyrtyjy haýwanlar ýokdur. Biziň sirk sahnamyza germew agaçlarda ýöreýän adaty geçiler, tans edýän düýeler, owadanja güjüjikler mahsusdyr. Geçiler hem, aýratyn hem düýeler tebigy häsiýetleri boýunça tapawutlanýarlar, hatda çykyş edýän wagtlary hem olaryň öz häsiýetlerini görkezýän wagtlary hem bolýar. Bir söz bilen aýdanyňda, düýä tans etdirmek ýeňil iş däl we onuň bilen çykyş etmek hem ýönekeý bir zat däl. Ýöne Jennet Seýdiýewa, Resul Täçmyradowa, Allabaru Useýnowa bu üstünlikli başardýar. 



Türkmen sirkinde jigitler oýny öň hem, häzir hem esasy çykyşlaryň biri bolup durýar. Edil ýel ýaly tiz, ýeňil we hereketleri bilen örän owadan görünýän jigitler we ahalteke bedewleri sirk sahnasynda bir bütewi göwrä öwrülýärler. Haçanda jigitleriň döredýän piramidasynda ýurdumyzyň Döwlet baýdagy peýda bolanda ýerine ýetirilýän çykyşlardaky howplulyk ikinji plana geçýär, tomaşaçylary watany söýüjilik ruhy gurşap alýar. Pyhy Baýramdurdyýewiň ýolbaşçylygyndaky “Galkynyş” jigitler topary öz çykyşlaryny dürli täze sanlar bilen baýlaşdyrýarlar, tomaşaçylaryň köňüllerini bolsa ruhy duýgulardan doldurýarlar.


Garagumda Täze Gaz Käni Açyldy

Ýakynda Garagum çölüniň Mary welaýatyndaky çäklerinde Bagly-1 meýdançasynda tebigy gazyň kuwwatly akymy ýüze çykaryldy. Birinji gözleg guýusynyň çuňlugy 400 müň 690 metre ýetirilende hem-de ulanyş sütünleri 230 metr ýokarlygyna goýberilende bu netije gazanyldy. 

Bu ýerde uglewodorod çig malynyň bir gije gündizlik mukdary bir ýarym million kub metre deňdir. Bu käniň ýangyç serişdeleriniň örän uly möçberlerine eýe bolan “Galkynyş” gaz käninden uzakda bolmadyk çäkde ýerleşmegi hem onuň geljekki mümkinçilikleriniň uludygyna güwä geçýär. 

Häzirki wagtda “Türkmengeoloigýa” döwlet korporasiýasynyň “Lebapnebitgazgözleg” müdürliginden ussalar Kakajan Joraýewiň we Arslan Mämmedowyň çalşyklary bu käniň açyk görnüşde synagdan geçirýärler. Gaz dinamika barlaglary tamamlanandan soň ýokary öndürijilikli buraw enjamy sökülip aýrylar we goňşy Minara-3 meýdançasyna geçiriler hem-de ol ýerde gözleg işleri başlanar. 

“Lebapnebitgazgözleg” müdürliginiň edaralary häzirki wagtda Ahal, Balkan we Lebap welaýatlarynyň çäklerinde gözleg işlerini alyp barýarlar. Ýylyň başyndan bäri olar tabşyryk boýunça 8159 metrden 812 metr artyk buraw işlerini geçirdiler.


EKSPO-2015-däki Türkmen Bölümine Millionynjy Adam Baryp Gördi

19-njy awgustda Milandaky EKSPO-2015 Bütindünýä sergisindäki Türkmenstanyň bölümine millionynjy adam baryp gördi. Bu sergi açylan gününden başlap, ýöredilýän ýörite hasaplaýjynyň maglumatlary esasynda kesgitlenildi. 

Ol kyrk dokuz ýaşly Italiýanyň raýaty, matematika we fizika mugallymy Eleonora Solimene boldy. Bu wakanyň şanyna uly bolmadyk dabara geçirildi, onuň barşynda E.Solimene türkmen tarapynyň gutlaglary beýan edildi hem-de oňa Bütindünýä sergisiniň türkmen bölümine gelip görýän aýratyn tomaşaçy hökmündäki Şahadatnama gowşuryldy. 



Bu resminamany oňa EKSPO-2015-de türkmen bölümini guramak boýunça Türkmenistanyň Söwda-senagat edarasynyň başpotratçysy – Germaniýanyň “GessConGmbH” kompaniýasynyň resmi wekili Kambiz Gesseljaý gowşurdy. Bu kompaniýa Türkmenistanyň üç gatly bölüminiň taslamasyny taýýarlady, gurluşygyny, tehniki üpjünçiligini hem-de bezeg işlerini ýerine ýetirdi, häzirki wagtda bolsa 31-nji oktýabra çenli dowam etjek serginiň tutuş dowamynda guramaçylyk hyzmatlaryny amala aşyrýar. Ýeri gelende aýtsak kompaniýa biziň ýurdumyzyň bölümini aýratyn taslama boýunça örän gysga möhletde – 53 günüň dowamnda bina etdi. 

Sergä gelen millionynjy raýat guramaçylardan gymmat bahaly sowgat milli öwüşginler, haly nagyşlary bilen bezelen zenan torbasyny, şeýle hem arassa pagtadan taýýarlanan türkmen dokma önümini we sergi nyşanlary bolan beýleki sowgatlary aldy. 



Däp boýunça millionynjy myhmanyň hormatyna baýramçylyk sadakasy berildi, onda hormatly myhmana milli tagamlar hödür edildi. Manty. Somsa, palow, çekdirme, pişme we milli aşpezligiň beýleki tagamlary hödür edildi. Türkmen tamdyr çöregi hem italýan topragyndaky türkmen saçagynyň bezegi boldy. Ýeri gelende aýtsak ähli milli tagamlary türkmen aşpezleri taýýarladylar, olar serginiň barşynda türkmen aşpezliginiň tagamlaryny taýýarlap myhmanlara hödür edýärler. 

Eleonora gysgaça söz sözläp, Türkmenistan hakynda köp ýakymly zatlary eşidenigini, meşhur halylary görmäge gelendigini aýtdy. Zähmet rugsadyna çykyp, EKSPO-2015-e gelip sergi bilen tanyşlygyny türkmen bölüminden başlandygyny beýan etdi. Garaşylmadyk ýagdaýda hem ýakymly wakanyň – sergä gelen millionynjy adam bolandygyny bilim galdym. 

Guramaçylaryň aýtmaklaryna görä, Türkmenistanyň bölümine her gün gelýänleriň ortaça sany sekiz müňden gowraga deňdir, olaryň hatarynda italýanlardan başga-da Germaniýanyň, Kataryň, Hytaýyň, Türkiýäniň raýatlary bar.


Türkmenistan Suratlary 76

Türkmenistan Suratlary 76



Turkmen Uşuçylary Dünýa Çempionatyna Taýýarlyk Görýarler

Turkmen Uşuçylary Dünýa Çempionatyna Taýýarlyk Görýarler



Türkmen Döwlet Sirki

Türkmen Döwlet Sirki




TÜRKMENISTANYŇ KANUNY

Şu Kanun döwlet we jemgyýetçilik durmuşynyň ähli çygyrlarynda aýallaryň we erkekleriň deň hukuklarynyň we deň mümkinçilikleriniň üpjün edilmeginiň döwlet kepilliklerini belleýär.

I bap. UMUMY DÜZGÜNLER

1-nji madda. Şu Kanunda ulanylýan esasy düşünjeler
Şu Kanunda aşakdaky esasy düşünjeler ulanylýar:
1) deň hukuklar – döwlet we jemgyýetçilik durmuşynyň ähli çygyrlarynda aýallaryň we erkekleriň deňhukuklylygyny kepillendirýän, döwlet tarapyndan bellenilen hem-de goralýan kadalar we düzgünler;
2) deň mümkinçilikler − aýallaryň we erkekleriň döwlet we jemgyýetçilik durmuşynyň ähli çygyrlaryna deň gatnaşmagynyň üpjün edilmegi üçin zerur bolan serişdeleriň we şertleriň bolmagy;
3) jyns alamaty boýunça kemsitme − jyns alamaty boýunça adamyň hukuklarynyň we mümkinçilikleriniň çäklendirilmegi ýa-da kemsidilmegi, şeýle hem onuň mertebesiniň peseldilmegi.

2-nji madda. Türkmenistanyň  aýallaryň we erkekleriň deň hukuklarynyň we deň mümkinçilikleriniň üpjün edilmeginiň döwlet kepillikleri hakynda kanunçylygy
1. Türkmenistanyň aýallaryň we erkekleriň deň hukuklarynyň we deň mümkinçilikleriniň üpjün edilmeginiň döwlet kepillikleri hakynda kanunçylygy Türkmenistanyň Konstitusiýasyna esaslanýar we şu Kanundan hem-de Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryndan ybarat.

2. Eger Türkmenistanyň halkara şertnamasynda şu Kanundaky kadalardan başga kadalar bellenilen bolsa, onda halkara şertnamasynyň kadalary ulanylýar.

3-nji madda. Türkmenistanda aýallaryň we erkekleriň deň hukuklarynyň we deň mümkinçilikleriniň döwlet kepillikleri
1. Türkmenistan döwlet we jemgyýetçilik durmuşynyň ähli çygyrlarynda aýallaryň we erkekleriň deň hukuklaryny we deň mümkinçiliklerini (mundan beýläk – gender deňligi), şeýle hem  milletine, jynsyna, gelip çykyşyna, emläk, wezipe we maşgala ýagdaýyna, ýaşaýan ýerine, diline, dine garaýşyna, syýasy ygtykadyna, partiýa degişliligine ýa-da haýsydyr bir partiýa degişli däldigine garamazdan, kanunyň öňünde deňligini kepillendirýär.
2. Eger Türkmenistanyň kanunçylygynda we Türkmenistanyň halkara şertnamalarynda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, Türkmenistanda hemişelik ýaşaýan, daşary ýurt döwletleriniň raýatlary bolup durýan, şeýle hem raýatlygy bolmadyk aýallara we erkeklere Türkmenistanyň raýatlary bolup durýan aýallar we erkekler bilen bir hatarda şu Kanunda bellenen gender deňligi kepillendirilýär.
3. Aýallar we erkekler deň jogapkärçiligi çekýärler.
4. Aýallar we erkekler öz çagalarynyň terbiýesi üçin bilelikde  jogapkärçilik çekýärler. Şonuň bilen birlikde ähli ýagdaýlarda çagalaryň bähbidi öňde durýar.

4-nji madda. Şu Kanunyň maksatlary 
Döwlet we jemgyýetçilik durmuşynyň ähli çygyrlarynda gender deňliginiň üpjün edilmeginiň döwlet kepilliklerini bellemek şu Kanunyň maksatlary bolup durýar.  

5-nji madda. Gender deňliginiň üpjün edilmegi çygrynda döwlet syýasatynyň esasy ugurlary
Şular gender deňliginiň üpjün edilmegi çygrynda döwlet syýasatynyň esasy ugurlary bolup durýar:
1) jyns alamatlary boýunça kemsidilmäge ýol berilmezlik;
2) hukuk esasyny döretmek we kämilleşdirmek, şeýle hem  maksatnamalaýyn resminamalaryň ýerine ýetirilmegi;
3) gender deňliginiň üpjün edilmegi boýunça işi alyp barýan jemgyýetçilik birleşikleri, şol sanda halkara guramalary bilen hyzmatdaşlyk etmek;  
4) halkara hukugynyň umumy ykrar edilen ýörelgeleriniň we kadalarynyň, şol sanda Türkmenistanyň halkara borçnamalarynyň ýerine ýetirilmegi. 

6-njy madda. Jyns alamatlary boýunça kemsidilmäge ýol berilmezligi
1. Jyns alamatlary boýunça kemsidilmäge ýol berilmeýär.
2. Şular jyns alamatlary boýunça kemsidilmek hasap edilmeýär:
1) döwlet we jemgyýetçilik durmuşynyň ähli çygyrlarynda gender deňliginiň üpjün edilmegine gönükdirilen şu Kanun esasynda wagtlaýyn kabul edilýän ýörite çäreler; 
2) eneligi  we atalygy goramak;
3) zähmetiň bu görnüşine mahsus talaplar ýa-da ýokarlandyrylan durmuş we hukuk goragyna mätäçlik edýän adamlar barada alada bilen şertlendirilen, Türkmenistanyň kanunçylygy bilen bellenilen zähmet çygryndaky tapawutlar, kadadan çykmalar, ileri tutulmalar we çäklendirmeler;
4) borçlaryň diňe anyk jynsdaky adamlar tarapyndan ýerine ýetirilmek mümkinçiliklerine esaslanýan hünär dereje talaplarynyň bellenilmegi;
5) Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen ýagdaýlarda diňe erkekleriň ählumumy harby borjuny ýerine ýetirmegi;
6) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda jenaýat kazyýet önümçiliginde aýallaryň hukuklarynyň goralmagynyň aýratynlyklary.

II BAP. GENDER DEŇLIGINIŇ ÜPJÜN 
EDILMEGINIŇ GURLUŞY

7-nji madda. Gender deňliginiň üpjün edilmegi boýunça 
işi alyp barýan edaralar
1. Türkmenistanyň Ministrler Kabineti, gender deňliginiň üpjün edilmegi boýunça ygtyýarly edara (mundan beýläk – ygtyýarly edara) gender deňliginiň üpjün edilmegi boýunça işi alyp barýan edaralar bolup durýarlar.
2. Beýleki döwlet edaralary, ýerine ýetiriji ýerli häkimiýet we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary, jemgyýetçilik birleşikleri gender deňliginiň üpjün edilmegi boýunça çäreleri guraýarlar.

8-nji madda. Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň işi
Türkmenistanyň Ministrler Kabineti:
1) gender deňliginiň üpjün edilmegi çygrynda ýeke-täk döwlet syýasatyny kesgitleýär;
2) gender deňliginiň üpjün edilmegi çygrynda kadalaşdyryjy hukuk namalaryny çykarýar;
3) gender deňligini üpjün etmegiň meseleleri boýunça maksatnamalaýyn resminamalaryň durmuşa geçirilmegini üpjün edýär;
4) ygtyýarly edarany kesgitleýär;
5) gender deňliginiň üpjün edilmegi boýunça çäreleriň meýilnamasyny tassyklaýar;
6) gender deňliginiň üpjün edilmegine gözegçiligi  amala aşyrýar;
7) gender deňliginiň üpjün edilmegi çygrynda halkara gatnaşyklarynyň ösmegine ýardam edýär;
8) gender deňliginiň üpjün edilmegi çygrynda beýleki wezipeleri amala aşyrýar.

9-njy madda. Ygtyýarly edaranyň işi
Ygtyýarly edara: 
1) gender deňliginiň üpjün edilmegi çygrynda ýeke-täk döwlet syýasatyny durmuşa geçirýär;
2) gender deňliginiň üpjün edilmegi çygrynda kadalaşdyryjy hukuk namalaryny kabul edýär;
3) gender deňligini üpjün etmegiň meseleleri boýunça maksatnamalaýyn resminamalaryň ýerine ýetirilmegini guraýar;
4) gender deňliginiň üpjün edilmegi boýunça çäreleriň meýilnamasyny işläp düzýär;
5) jyns alamaty boýunça kemsidilmäge sezewar bolan  adamlaryň şikaýatlaryna we arzalaryna seredýär, şeýle hem kazyýetde olaryň bähbitlerini  goraýar;
6) gender deňliginiň meseleleri boýunça maglumat we düşünje bermek işini amala aşyrýar; 
7)  beýleki döwlet edaralary, ýerine ýetiriji ýerli häkimiýet we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary tarapyndan gender deňligini üpjün etmek boýunça çäreleriň ýerine ýetirilmegine gözegçiligi amala aşyrýar;
8) Türkmenistanyň Ministrler Kabinetine gender deňliginiň üpjün edilmegi boýunça her ýylky hasabatyny berýär;
9) gender deňliginiň üpjün edilmegi çygrynda kadalaşdyryjy hukuk namalaryna gözegçiligi alyp barýar;
10) gender deňligini üpjün etmegiň meseleleri boýunça halkara guramalary bilen özara hereket edýär; 
11) gender deňliginiň üpjün edilmegi çygrynda beýleki wezipeleri amala aşyrýar.

10-njy madda. Gender deňliginiň beýleki döwlet edaralary tarapyndan üpjün edilmegi
Beýleki döwlet edaralary:
1) gender deňliginiň üpjün edilmegi çygrynda ýeke-täk döwlet syýasatyny amala aşyrýarlar;
2) gender deňligini üpjün etmegiň meseleleri boýunça maksatnamalaýyn resminamalaryň we çäreleriň meýilnamasynyň durmuşa geçirilmegine gatnaşýarlar;
3) gender deňliginiň üpjün edilmegi çygrynda kadalaşdyryjy hukuk namalaryny kabul edýärler;
4) eneligiň  we atalygyň goralmagyna gönükdirilen çäreleri amala aşyrýarlar;
5) ýerine ýetiriji ýerli häkimiýet we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralaryna, jemgyýetçilik birleşiklerine gender deňligini üpjün etmegiň meseleleri boýunça guramaçylyk, maglumat, usulyýet ýardamyny berýärler;
6) gender deňliginiň üpjün edilmegi çygrynda beýleki wezipeleri amala aşyrýarlar.

11-nji madda. Ýerine ýetiriji ýerli häkimiýet we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary tarapyndan gender deňliginiň üpjün edilmegi
Ýerine ýetiriji ýerli häkimiýet we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary:
1) gender deňliginiň üpjün edilmegi çygrynda ýeke-täk döwlet syýasatyny amala aşyrýarlar;
2) beýleki döwlet edaralary bilen bilelikde gender deňligini üpjün etmegiň meseleleri boýunça  maksatnamalaýyn resminamalaryň we çäreleriň meýilnamasynyň amala aşyrylmagyna gatnaşýarlar;
3) gender deňliginiň üpjün edilmegi çygrynda kadalaşdyryjy hukuk namalaryny kabul edýärler;
4) eneligiň we atalygyň goralmagyna gönükdirilen çäreleri amala aşyrýarlar;
5) beýleki döwlet edaralaryna, jemgyýetçilik birleşiklerine gender deňligini üpjün etmek boýunça çäreleri guramakda guramaçylyk, maglumat we başga ýardamy berýärler;
6) gender deňligini üpjün etmegiň meselelerinde jemgyýetçilik birleşikleri bilen özara gatnaşyk edýärler; 
7) gender deňliginiň üpjün edilmegi çygrynda beýleki wezipeleri amala aşyrýarlar.

12-nji madda. Jemgyýetçilik birleşikleriniň gender deňliginiň üpjün edilmegine gatnaşmagy
Jemgyýetçilik birleşikleri:
1) gender deňligini üpjün etmegiň meseleleri boýunça maksatnamalaýyn resminamalaryň we çäreleriň meýilnamasynyň  amala aşyrylmagyna gatnaşýarlar;
2) Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenen tertipde saýlawly edaralara dalaşgarleri hödürleýärler, gender deňliginiň üpjün edilmegi boýunça meýilnamasy bolan dalaşgärleri goldaýarlar;
3) gender deňliginiň üpjün edilmeginiň meseleleri boýunça  başlangyçlar (teklipler) bilen çykyş edýärler;
4) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda döwlet häkimiýet we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralarynyň gender deňliginiň meselelerine degişli çözgütleriniň taýýarlanylmagyna gatnaşýarlar;
5) gender deňliginiň üpjün edilmegi çygrynda beýleki wezipeleri amala aşyrýarlar.

13-nji madda. Gender deňliginiň üpjün edilmegi  çygryndaky maliýe üpjünçiligi
Gender deňliginiň üpjün edilmegi çygrynda maliýe üpjünçiligi Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň serişdeleriniň, şeýle hem  Türkmenistanyň kanunçylygynda gadagan edilmedik başga çeşmeleriň hasabyna amala aşyrylýar.

III  bap. GENDER DEŇLIGINIŇ ÜPJÜN EDILMEGI
BOÝUNÇA DÖWLET KEPILLIKLERI

14-nji madda. Gender deňliginiň üpjün edilmegi boýunça döwlet kepillikleri
Döwlet aýallara we erkeklere raýat hukuklarynyň amala aşyrylmagynda deňhukuklylygy, jemgyýetiň we döwletiň işleriniň dolandyrylmagyna, saýlaw işiniň barşyna deň gatnaşmaklaryny kepillendirýär. Döwlet saglygy goraýyş çygrynda, bilimde, ylymda, medeniýetde, zähmetde we durmuş taýdan goramakda, şeýle hem döwlet we jemgyýetçilik  durmuşynyň beýleki çygyrlarynda gender deňliginiň üpjün edilmegini kepillendirýär.
15-nji madda. Raýat hukuklarynyň amala aşyrylmagynda gender deňliginiň  üpjün edilmeginiň döwlet kepillikleri
1. Döwlet aýallara we erkeklere raýat hukuklarynyň amala aşyrylmagynda deňhukuklylygy kepillendirýär.
2. Döwlet aýallara we erkeklere ýaşaýşa we ony erkin amala aşyrmaga,  şol sanda adyny, atasynyň adyny, familiýasyny, milletini we raýatlygyny, şahsy pikirini we garaýyşlaryny erkin aýtmaga bolan hukugyny hem goşmak bilen, özboluşlylygyny gorap saklamaga hukugyny kepillendirýär.
3. Döwlet şertnamalary baglaşan we emlägi dolandyran mahalynda aýallara we erkeklere deň hukuklary üpjün edýär.
4. Döwlet aýallara we erkeklere kanunyň öňündäki deňligi kepillendirýär. 
5. Döwlet şahsyýetiň erkin ösmegi üçin şertleriň döredilmegini üpjün edýär, aýallara we erkeklere namysynyň we mertebesiniň, şahsy, syýasy hukuklarynyň we azatlyklarynyň deň kazyýet goragyny, şahsy we syýasy hukuklaryny we azatlyklaryny, şahsy eldegrilmesizligini, tebigy we elinden alynmaýan hukuklaryny kepillendirýär. 
6. Aýallar we erkekler Türkmenistanyň çäginde erkin hereket etmekde we ýaşaýan ýerini saýlap almakda, eger-de Türkmenistanyň kanunçylygynda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, deň hukuklydyrlar.
7. Aýalyň we erkegiň öz dine bolan garaýşyny özbaşdak kesgitlemäge, islendik dine uýmaga ýa-da hiç bir dine uýmazlyga hukugy bardyr. 

16-njy madda. Aýallaryň we erkekleriň jemgyýetiň we döwletiň işlerini dolandyrmaga gatnaşmagyna bolan deň hukuklarynyň üpjün edilmeginiň döwlet kepillikleri
1. Döwlet aýallara we erkeklere gös-göni ýa-da öz saýlanan wekilleriniň üsti bilen, Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda jemgyýetiň we döwletiň işlerini dolandyrmaga gatnaşmaga bolan hukugyny kepillendirýär. 
2. Döwlet aýallara we erkeklere döwlet gullugynda işlemäge deň hukugyny olaryň döwlet wezipesine bellenilmegi ýa-da saýlanylmagy, döwlet gullugy boýunça ýokary çekilmegi arkaly kepillendirýär.

3. Döwlet aýallara we erkeklere döwletiň we jemgyýetiň bähbitlerine halkara derejesinde wekilçilik etmeginde we halkara guramalarynyň işine gatnaşmagynda deň mümkinçiligi kepillendirýär. 
4. Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde aýallara meýletinlik esasynda harby gulluga girmek hukugy berilýär.

17-nji madda. Saýlawlaryň barşynda gender deňliginiň üpjün edilmeginiň döwlet kepillikleri
1. Döwlet aýallara we erkeklere özleriniň isleg bildirmeginiň erkinligini, saýlaw hukuklarynyň goralmagyny kepillendirýär.  
2. Döwlet Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda aýallara we erkeklere saýlawlara gatnaşmagy üçin deň mümkinçilikleri kepillendirýär.

18-nji madda. Aýallaryň we erkekleriň saglygy goraýyş babatda deň hukuklarynyň üpjün edilmeginiň döwlet kepillikleri
Döwlet aýallara we erkeklere şulara bolan deň hukugy kepillendirýär:
1) saglygyny goramaga we berkitmäge;
2) tölegsiz saglygy goraýyş kömeginiň döwlet tarapyndan kepillendirilen möçberini almaga;
3) oňat hilli saglygy goraýyş kömegini almaga we saglygy goraýyş hyzmatyndan peýdalanmaga; 
4) önelge saglygy, keselleriň ýaýramagy, keselleriň öňüniň alynmagynyň we bejerilmeginiň täze usullary barada maglumatlary almaga; 
5) sagaldyş we şypahana edaralarynyň, çagalar sagaldyş we dikeldiş merkezleriniň, şeýle hem sport desgalarynyň hyzmatlaryndan  peýdalanmaga.

19-njy madda. Bilim we ylym babatda gender deňliginiň üpjün edilmeginiň döwlet kepillikleri 
1. Döwlet aýallara we erkeklere döwlet tarapyndan bilim hyzmatlarynyň ähli görnüşleriniň, şeýle hem umumy orta bilimiň hökmanylygynyň we döwlet bilim edaralarynda onuň tölegsizliginiň  elýeterliligine bolan deň hukugy kepillendirýär. 
2. Döwlet mugallymçylyk işini we ylmy işi amala aşyrmakda gender deňligini kepillendirýär.  

20-nji madda. Medeniýet babatda gender deňliginiň üpjün edilmeginiň döwlet kepillikleri 
Döwlet aýallara we erkeklere şulary kepillendirýär: 
1) medeni durmuşa gatnaşmaga deň hukugy;
2) medeniýet edaralary tarapyndan edilýän hyzmatlaryň ähli görnüşlerinden peýdalanmaga deň hukugy;
3) öz bähbitlerine we ukyplaryna laýyklykda hünärli we hünärsiz esasda döredijilik işini amala aşyrmaga deň hukuklary;
4) medeni gymmatlyklaryň döredilmegi, dikeldilmegi, saklanyp galmagy, ösdürilmegi, ýaýradylmagy we peýdalanylmagy, şeýle hem milli-medeni özboluşlylygyň ösüşiniň saklanyp galmagy üçin deň mümkinçilikleri.

21-nji madda. Aýallaryň we erkekleriň zähmet çygryndaky deň hukuklarynyň üpjün edilmeginiň döwlet kepillikleri
1. Döwlet aýallara we erkeklere zähmete deň hukugy kepillendirýär. 
2. Döwlet aýallara we erkeklere işe giren mahalynda, kärini, edýän işini, iş ýerini erkin saýlamagynda, telekeçilik işini amala aşyrmagynda, hünär taýdan taýýarlygynda we gaýtadan  taýýarlygynda, zähmet işini ata-ene borçlary bilen utgaşdyranda deň mümkinçilikleri, howpsuz zähmet şertlerini, işsizlikden goralmagy kepillendirýär.
3. Döwlet aýallara we erkeklere deň gymmaty bolan zähmeti üçin deň hak almagy, şeýle hem Türkmenistanyň zähmet kanunçylygyna laýyklykda işiniň hiline baha berlende deň derejede garalmagy kepillendirýär. 
4. Döwlet aýallara we erkeklere, eýeçiliginiň görnüşine garamazdan kärhanany, guramany, edarany dolandyrmaga gatnaşmaga bolan deň hukugy kepillendirýär.

22-nji madda. Aýallaryň we erkekleriň nika-maşgala 
1. Döwlet Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen nika ýaşyna  ýetende aýallara we erkeklere maşgala gurmaga bolan deň hukugy kepillendirýär. Olar nika baglaşan mahalynda, nikada bolýan döwründe, şeýle hem ony bozan halatynda deň hukuklardan peýdalanýarlar.

2. Döwlet maşgalanyň bir agzasynyň maşgalanyň başga agzasy  babatda ýol beren fiziki ýa-da psihiki täsirinden ýa-da zyýan (zelel) ýetirmek görnüşinde ýüze çykýan süteminden aýallaryň we erkekleriň maşgalada deň goralmagyny kepillendirýär we üpjün edýär.

23-nji madda. Durmuş goraglylygy babatda gender deňliginiň üpjün edilmeginiň döwlet kepillikleri 
Döwlet Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan tertipde we halatlarda maddy üpjünçilik we durmuş hyzmaty görnüşinde pensiýalaryň, döwlet kömek pullarynyň tölenilmegi we durmuş ýeňillikleriniň berilmegi arkaly amala aşyrylýan durmuş goragy babatda gender deňliginiň üpjün edilmegini kepillendirýär.

24-nji madda. Aýallaryň we erkekleriň jyns gatnaşyklary häsiýetli zorluklardan,  ogurlanmadan we olaryň söwdasyndan goralmaga bolan deň hukuklarynyň üpjün edilmeginiň  döwlet  kepillikleri 
Döwlet aýallaryň we erkekleriň jyns gatnaşyklary häsiýetli zorluklardan, ogurlanmadan we olaryň söwdasyndan goralmagyna deň hukuklaryny kepillendirýär.

IV BAP. JEMLEÝJI DÜZGÜNLER

25-nji madda. Gender deňliginiň üpjün edilmegi çygrynda statistik hasabatlylygyň emele getirilmegi
Gender deňliginiň üpjün edilmegi çygrynda statistik hasabatlylygyň emele getirilmegi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan bellenilen tertipde Türkmenistanyň Statistika baradaky döwlet komiteti tarapyndan amala aşyrylýar. 

26-njy madda. Jyns alamaty boýunça kemsidilmäge sezewar bolan adamyň hukuklarynyň goralmagy
1. Jyns alamaty boýunça kemsidilmäge sezewar bolan adamyň ygtyýarly edara şikaýat bilen ýüz tutmaga haky bardyr. 
2. Ygtyýarly edara on senenama gününiň dowamynda şikaýata seretmäge we ol boýunça çözgüt çykarmaga borçludyr. 
3. Ygtyýarly edara jyns alamaty boýunça kemsidilmegiň subutnamalary ýüze çykarylan halatynda döwlet edaralaryna, ýerine ýetiriji ýerli häkimiýet we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralaryna, eýeçiliginiň görnüşine garamazdan, ýuridik şahslaryň ýolbaşçylaryna kemsidilmegiň ýüze çykarylan ýagdaýlarynyň düzedilmegi boýunça, ýerine ýetirilmeginiň möhletlerini görkezmek bilen, ýazmaça teklipnamalary ibermäge haklydyr. Jyns alamaty boýunça kemsidilmegiň ýüze çykarylan ýagdaýlarynyň düzedilmegi boýunça teklipnamalar görkezilen adamlar tarapyndan ýerine ýetirilmedik halatynda ygtyýarly edaranyň Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde kazyýete ýüz tutmaga haky bardyr. 
4. Jyns alamaty boýunça kemsidilmäge sezewar bolan adamlaryň hukuklarynyň bozulmagy bilen baglanyşykly şikaýatlar boýunça döwlet pajy tölenilmeýär. 

27-nji madda. Jedelleriň çözülişi
Gender deňliginiň üpjün edilmegi çygrynda ýüze çykýan jedeller Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde çözülýär.

28-nji madda. Şu Kanunyň bozulandygy üçin jogapkärçilik
Şu Kanunyň bozulmagynda günäkär şahslar Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenen jogapkärçiligi çekýärler.

29-njy madda. Şu Kanunyň güýje girmegi
1. Şu Kanun resmi taýdan çap edilen gününden güýje girýär.
2. Şulary güýjüni ýitiren diýip ykrar etmeli:
2007-nji ýylyň 14-nji dekabryndaky «Aýallaryň deň hukuklylygynyň döwlet kepillikleri hakynda» Türkmenistanyň Kanunyny (Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary¸ 2007 ý., № 4, 78-nji madda);

2011-nji ýylyň 26-njy martyndaky «Aýallaryň deň hukuklylygynyň döwlet kepillikleri hakynda» Türkmenistanyň Kanunyna üýtgetmeler girizmek hakynda» Türkmenistanyň Kanunyny (Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary¸ 2011 ý., № 1, 14-nji madda);
3. Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalary şu Kanun güýje giren gününden başlap üç aý möhletde oňa laýyk getirilmäge degişlidir.
Türkmenistanyň Prezidenti
Gurbanguly Berdimuhamedow 

Aşgabat şäheri.
2015-nji ýylyň 18-nji awgusty.
№ 264-V.


TÜRKMENISTANYŇ KANUNY Şähergurluşyk Işi Hakynda

2. Ilatyň sany otuz müň adama çenli bolan şäher ilatly ýerleriň şäher serhediniň taslamasy, şeýle hem oba ilatly ýerleriň şäherçe serhediniň taslamasy görkezilen ilatly ýerleriň Baş meýilnamalarynyň düzüminde işlenip taýýarlanylyp bilner.

26-njy madda. Ilatly ýerleri ösdürmegiň pudaklaýyn çyzgylary
1. Ilatly ýerleri ösdürmegiň pudaklaýyn çyzgylary bilen şu aşakdakylar boýunça esasy görkezijiler we meýilnamalaşdyryş çözgütleri bellenilýär:
1) energiýa üpjünçiliginiň, gaz üpjünçiliginiň, aragatnaşygyň, suwaryşyň, suw üpjünçiliginiň we lagym ulgamlarynyň ösdürilmegi;
2) ulagyň görnüşleriniň ösdürilmegi;
3) ykdysadyýetiň pudaklarynyň obýektleriniň ýerleşdirilmegi;
4) çäkleriň howply geologiýa we gidrogeologiýa ýagdaýlaryndan goralmagy;
5) ilatyň raýat goranyşy;
6) daşky gurşawyň goralmagy;
7) türkmen halkynyň medeni mirasynyň obýektleriniň goralmagy;
8) çäkleriň abadanlaşdyrylmagy we gür baglyga öwrülmegi;
9) çäkleri ösdürmegiň gaýry meseleleri.
2. Ilatly ýerleri ösdürmegiň pudaklaýyn çyzgylarynyň işlenip taýýarlanylmagynyň tertibi ygtyýarly edara tarapyndan bellenilýär.

27-nji madda. Jikme-jik meýilnamalaşdyryşyň taslamalary
1. Ilatly ýerleriň çäkleriniň bölekleriniň jikme-jik meýilnamalaşdyrylyşynyň taslamalary onuň baş meýilnamasynyň esasynda işlenip taýýarlanylýar we şulary belleýär:
1) gyzyl çyzyklary;
2) gurluşygy düzgünleşdirmegiň we ýer böleklerini peýdalanmagyň çägini;
3) ýerden peýdalanmagyň serhetlerini;
4) çägiň zolaklara bölünmeginiň meýilnamasyny we gurluşygyň nobatlylygyny;
5) goralýan zolaklaryň peýdalanylmagynyň düzgünini;
6) köçeleriň, geçelgeleriň, pyýada zolaklarynyň, şeýle hem ulagyň, aragatnaşygyň desgalarynyň we kommunikasiýalarynyň, inženerçilik enjamlarynyň hem-de çäkleriň abadanlaşdyrylmagynyň görkezijilerini;
7) durmuş we medeni-durmuş maksatly obýektleriň ýerleşdirilmegini we düzümini;
8) gurluşygyň göwrüm-giňişlik we binagärlik-meýilnamalaşdyryş çözgütlerini, gurluşygyň berkligini we görkezijilerini, gatlylygy, binalaryň we desgalaryň görnüşlerini.
2. Jikme-jik meýilnamalaşdyrmagyň taslamasy gurluşygyň taslamasynyň işlenip taýýarlanylmagy üçin esas bolup durýar.

28-nji madda. Gurluşygyň taslamasy
1. Gurluşygyň taslamasy bellenilen gyzyl çyzygyň serhetlerinde ýa-da ýer bölekleriniň serhetlerinde jikme-jik meýilleşdirmegiň taslamasynyň esasynda işlenip taýýarlanylýar.
2. Gurluşygyň taslamasy bilen şular bellenilýär:
1) gurluşygyň düzgünleşdirilýän ugry;
2) binalaryň we desgalaryň ýerleşişi, olaryň gatlylygy, görnüşi we beýleki häsiýetnamalary;
3) gurluşygyň binagärlik çözgüdi;
4) inženerçilik enjamlarynyň, aragatnaşyk we abadanlaşdyryş ulgamlary, şeýle hem görkezilen ulgamlaryň bellenilen gyzyl çyzykdan ýa-da ilatly ýerleriň ýer böleklerinden daşarda ýerleşýän inženerçilik enjamlarynyň, aragatnaşyk we abadanlaşdyryş ulgamlarynyň desgalaryna we kommunikasiýalaryna birikdirilmeginiň şertleri;
5) awtoulag serişdeleriniň we pyýadalaryň hereketiniň guralmagy;
6) umumy peýdalanylýan çäkler.
3. Ýerine ýetiriji ýerli häkimiýet we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary ýerli şertlere laýyklykda gurluşyklaryň taslamalaryna döwlet şähergurluşyk kada ölçeglerine we düzgünlerine garşy gelmeýän goşmaça talaplary, şol sanda türkmen halkynyň medeni mirasynyň obýektleriniň gorag zolaklarynda taslamalaşdyrylmagyna we gurluşygyna, çäkleriň gür baglyga öwrülmegine, binagärlik obýektleriniň kiçi görnüşleriniň, mahabatlandyrmagyň, ýazgylaryň we gaýry maglumatlaryň ýerleşdirilmegine talaplary girizmäge haklydyr.

29-njy madda. Taslama-çenlik resminamalary
1. Taslama-çenlik resminamalary binalaryň, desgalaryň we beýleki obýektleriň gurluşygynyň (durkuny täzelemegiň, düýpli abatlanylmagynyň), abadanlaşdyrmak boýunça işleriň göwrüm-ýerleşiş, gurluş we tehniki çözgütlerini, şeýle hem olaryň bahasyny göz öňünde tutýar.
2. Taslama-çenlik resminamalary şähergurluşyk resminamalaryna, döwlet şähergurluşyk kada ölçeglerine we düzgünlerine, gurluşykda nyrh emele getirmegiň usulyýetine we çenlik kadalaşdyrmasyna laýyklykda işlenip taýýarlanylýar we ol ygtyýarly edara, sanitariýa-epidemiologiýa gullugy, ýangyna garşy gözegçilik gullugy, tebigaty goramak edarasy hem-de Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda beýleki gulluklar bilen ylalaşylýar.
3. Taslama-çenlik resminamalarynyň işlenip taýýarlanylmagy, ylalaşylmagy we tassyklanylmagy, oňa üýtgetmeleriň we goşmaçalaryň girizilmegi bellenilen tertipde buýrujynyň başlangyjy boýunça we onuň hasabyna amala aşyrylýar.
4. Bellenilen tertipde tassyklanylan taslama-çenlik resminamalary obýektleriň gurluşygyna rugsatnama berilmegi üçin esas bolup durýar.

VI BAP. ILATLY ÝERLERIŇ WE ŞÄHERÝAKA
ZOLAKLARYNYŇ ÇÄKLERINIŇ PEÝDALANYLMAGY

30-njy madda. Gurluşygyň düzgünleri
1. Gurluşygyň düzgünleri degişli çäkde şähergurluşyk işiniň amala aşyrylmagynyň tertibini belleýär.
2. Gurluşygyň düzgünleri çägi meýilnamalaşdyrmagyň çyzgysynyň we ilatly ýeriň baş meýilnamasynyň esasynda işlenip taýýarlanylýar.
3. Gurluşygyň düzgünleriniň herekete girizilmegine çenli obýektleriň gurluşygy üçin bellenilen tertipde berlen rugsatnamalar, ilatyň howpsuzlygynyň üpjün edilmeginiň şertlerinde, görkezilen rugsatnamalaryň möhletiniň dowamynda hereket edýär.

31-nji madda. Çägiň zolaklara bölünmegi
1. Çägiň zolaklara bölünmegi adamyň amatly ýaşaýyş we durmuş gurşawynyň üpjün edilmegine, tebigy we ekologik häsiýetli adatdan daşary ýagdaýlaryň ýüze çykma howpunyň töwekgelçiligine duçar bolýan çäkleriň goralmagyna, ilatyň we önümçiligiň çendenaşa toplanmagynyň, daşky gurşawyň hapalanmagynyň öňüniň alynmagyna, goralýan tebigy çäkleriň, türkmen halkynyň medeni mirasynyň obýektleriniň, oba hojalyk ýerleriniň we tokaý gaznasynyň goralmagyna hem-de oýlanyşykly peýdalanylmagyna gönükdirilendir.
2. Şähergurluşyk işiniň amala aşyrylmagy üçin çäkleriň peýdalanylmagyna çäklendirmeler şu aşakdaky ýerlerde bellenilýär:
1) türkmen halkynyň medeni mirasynyň obýektleriniň gorag zolaklarynda;
2) tebigy çäkleriň aýratyn goralýan zolaklarynda;
3) sanitariýa-gorag zolaklarynda;
4) tebigy baýlykly ýataklar bolan zolaklarda;
5) tebigy we ekologik häsiýetli adatdan daşary ýagdaýlaryň ýüze çykma howpunyň töwekgelçiligine duçar bolýan zolaklarda;
6) adatdan daşary tebigy-howa şertleri bolan  zolaklarda.
3. Şähergurluşyk işiniň amala aşyrylmagy üçin çäkleriň peýdalanylmagyna çäklendirmeler Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda gaýry zolaklarda hem bellenilip bilner.
4. Çäkleriň ýerine ýetirýän wezipeleriniň bellenilmegi we olaryň ýokary derejeli peýdalanylmagy çäkleriň peýdalanylmagyna çäklendirmeleriň hasaba alynmagy bilen kesgitlenilýär.

32-nji madda. Ilatly ýerleriň çäk zolaklary
1. Ilatly ýerlerde şu aşakdaky çäk zolaklary bellenilip bilner:
1) ýaşaýyş;
2) jemgyýetçilik-işewürlik;
3) senagat;
4) inženerçilik we ulag infrastruktura;
5) rekrasion maksatly;
6) oba hojalygy üçin peýdalanylýan;
7) ýörite maksatly;
8) harby obýektleriň we gaýry düzgünli çäkleriň;
9) şäherýaka.
2. Ýerine ýetiriji ýerli häkimiýet we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary ýerli şertlere laýyklykda gaýry çäk zolaklary belläp, şeýle hem olara döwlet şähergurluşyk kada ölçegleriniň we düzgünleriniň hasaba alynmagy bilen ýer böleklerini we beýleki obýektleri goşup bilerler.
3. Ilatly ýerleriň çäk zolaklarynyň serhetleri gyzyl çyzyklaryň, tebigy obýektleriň adaty serhetleriniň, ýer bölekleriniň serhetleriniň we gaýry serhetleriň hasaba alynmagy bilen kesgitlenilýär.
4. Serhetlerinde şähergurluşyk işiniň aýratyn döwlet düzgünleşdirilişi degişli bolan çäk zolaklarda aýratyn binalaryň, desgalaryň we beýleki obýektleriň taslamalaşdyrylmagyna we gurluşygyna goşmaça talaplar bellenilip bilner.

33-nji madda. Ýaşaýyş zolaklary
1. Ýaşaýyş zolaklary köp gatly ýaşaýyş jaýlarynyň, orta we kiçi gatly ýaşaýyş jaýlarynyň, hususy ýaşaýyş jaýlarynyň gurluşygy üçin niýetlenendir.
2. Ýaşaýyş zolaklarynda durmuş we medeni-durmuş maksatly aýratyn duran, degşirilip gurlan, degşirilip gurlan-goşmaça gurlan ýa-da goşmaça gurlan obýektleriň, däp-dessur binalarynyň, awtomobil ulag duralgalarynyň, olar üçin sanitariýa-gorag zolaklarynyň bellenilmegi talap edilmeýän we işi, daşky gurşawa zyýanly täsir etmeýän (güwwüldi, wibrasiýa, magnit meýdany, radiasiýa täsiri, topragyň,  howanyň, suwuň hapalanmagy we gaýry zyýanly täsirler) senagat, jemagat we ammar obýektleriniň ýerleşdirilmegine ýol berilýär.
3. Ýaşaýyş zolaklaryna, şeýle-de ilatly ýerleriň çäkleriniň serhetlerinde ýerleşýän bagçylyk-bakjaçylyk  birleşikleriniň çäkleri hem degişli bolup durýar.

34-nji madda. Jemgyýetçilik-işewürlik zolaklary
1. Jemgyýetçilik-işewürlik zolaklary işewürlik, maliýe, jemgyýetçilik işjeňligi merkezleriniň, saglygy goraýyş, medeniýet, söwda, jemgyýetçilik iýmiti, durmuş hyzmaty obýektleriniň, bilim edaralarynyň, dolandyryş, ylmy-barlag edaralarynyň, däp-dessur üçin we gaýry binalaryň we desgalaryň, şeýle hem awtomobil ulag duralgalarynyň ýerleşdirilmegi üçin niýetlenendir.
2. Jemgyýetçilik-işewürlik zolaklarynda ýerleşdirilmegine rugsat edilen obýektleriň sanawyna ýaşaýyş jaýlary, myhmanhanalar, ýerasty ýa-da köp gatly ulag jaýlary goşulyp bilner.

35-nji madda. Senagat zolaklary
1. Senagat zolaklarynda senagat, jemagat, ammar obýektleri, olaryň hereket etmegini üpjün edýän inženerçilik we ulag infrastrukturasynyň obýektleri ýerleşdirilýär, şeýle hem şonuň ýaly obýektleriň sanitariýa-gorag zolaklary bellenilýär.
2. Senagat, jemagat, ammar obýektleriniň sanitariýa-gorag zolaklarynda ýaşaýyş jaýlarynyň, bilim edaralarynyň, saglygy goraýyş, dynç alyş obýektleriniň, bedenterbiýe-sagaldyş we sport desgalarynyň, bagçylyk-bakjaçylyk birleşikleriniň, şeýle hem oba hojalyk önümleriniň önümçiliginiň ýerleşdirilmegine ýol berilmeýär.
3. Senagat zolaklarynyň çäkleriniň abadanlaşdyrylmagy bu zolaklarda ýerleşýän obýektleriň eýeleri tarapyndan amala aşyrylýar.

36-njy madda. Inženerçilik we ulag infrastruktura zolaklary
1. Inženerçilik we ulag infrastruktura zolaklary howa, demir ýol, awtomobil, deňiz, derýa we turba-geçiriji ulag, aragatnaşyk we inženerçilik enjamlarynyň desgalarynyň we kommunikasiýalarynyň ýerleşdirilmegi we hereket etmegi üçin niýetlenendir.
2. Ulag, aragatnaşyk we inženerçilik enjamlarynyň desgalarynyň we kommunikasiýalarynyň adamyň ýaşaýyş we durmuş gurşawyna zyýanly täsiriniň öňüniň alynmagy, şeýle obýektlerden ýaşaýyş jaýlaryna, jemgyýetçilik-işewürlik we rekreasion maksatly zolaklara çenli zerur bolan aralyklaryň hem-de döwlet şähergurluşyk kada ölçeglerine we düzgünlerine laýyklykda beýleki talaplaryň, şeýle hem ýörite düzgünleriň berjaý edilmegi bilen üpjün edilýär.
3. Ilatly ýerleriň çäkleriniň serhetlerinde, ulanylmagy raýatlaryň janyna we saglygyna gös-göni zyýanly täsir edip biljek ulag, aragatnaşyk we inženerçilik enjamlarynyň desgalarynyň we kommunikasiýalarynyň ýerleşdirilmegine ýol berilmeýär.

37-nji madda. Rekrasion maksatly zolaklar
1. Rekrasion maksatly zolaklar syýahatçylyk çygrynyň we ilatyň köpçülikleýin dynç almagynyň guralmagy üçin neýetlenendir hem-de ol şäher tokaýlaryny we tokaý seýilgählerini, suwa düşülýän ýerleri, kenarýaka we beýleki obýektleri özüne birleşdirýär.
2. Rekrasion maksatly zolaklaryň çäklerinde rekrasion we sagaldyş wezipeli obýektleriň ulanylmagy bilen gös-göni baglanyşykly bolmadyk senagat, jemagat we ammar obýektleriniň gurluşygyna we hereket edýänleriniň giňeldilmegine ýol berilmeýär.

38-nji madda. Oba hojalygy üçin peýdalanylýan zolaklar
Şäheriň we şäherçäniň çäginiň serhetlerinde sürlen ýerler, baglar, üzümçilikler, bakjaçylyklar, ot ýatyrmak üçin meýdanlar, öri meýdanlar we peýdalanylýan başga ýerler, şeýle hem oba hojalygyna niýetlenen binalar we desgalar bolan oba hojalygy üçin peýdalanylýan zolaklar bölünip berilýär.

39-njy madda. Ýörite maksatly zolaklar
1. Ýörite maksatly zolaklar ilatly ýerleriň çäk zolaklarynyň beýleki görnüşlerinde ýerleşdirilmegine ýol berilmeýän gonamçylyk, şeýle hem mal-mazarçylygy, durmuş galyndylary we beýleki obýektler üçin zir-zibil dökülýän ýerleriň ýerleşdirilmegi üçin bölünip berilýär.
2. Ýörite maksatly zolaklaryň çäkleriniň peýdalanylmagynyň tertibi döwlet şähergurluşyk kada ölçegleriniň we düzgünleriniň, şeýle hem ýörite düzgünleriniň talaplarynyň hasaba alynmagy bilen gurluşygyň düzgünlerinde bellenilýär.

40-njy madda. Harby obýektleriň we gaýry düzgünli çäkleriň zolaklary
1. Harby obýektleriň we gaýry düzgünli çäkleriň zolaklary, çäkleri babatda peýdalanmagyň aýratyn düzgüni bellenilýän obýektleriň ýerleşdirilmegi üçin niýetlenendir.
2. Şäheriň we şäherçäniň çäklerindäki harby obýektleriň we gaýry düzgünli çäkleriň zolaklarynyň peýdalanylmagynyň tertibi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan bellenilýär.

41-nji madda. Şäherýaka zolaklary
1. Şäherýaka zolagy (şäheriň ösdürilmegi üçin ätiýaçlyk çäkler), şäheriň çägine ýanaşyk we şäheriň ýerleri bilen bir bitewi çäkleri düzýän hem-de bu şäheriň çäkleriniň ösdürilmegi üçin niýetlenen, şäherýaka zolaklaryna girýän beýleki ilatly ýerleri, şeýle hem sanitariýa-gorag wezipeleriniň ýerine ýetirilmegi, ilatyň dynç alýan ýerleriniň, bagçylyk-bakjaçylyk birleşiginiň ýerleşdirilmegi üçin  ýerleri özüne birleşdirýär.
2. Şäherýaka zolaklaryň serhetleriniň bellenilmegi şu Kanuna we Türkmenistanyň ýer kanunçylygyna laýyklykda şähergurluşyk we ýer gurluşyk resminamalarynyň esasynda amala aşyrylýar.
42-nji madda. Şäherýaka zolagynyň çäkleriniň peýdalanylmagy
1. Şäherýaka zolagynyň çäkleriniň peýdalanylmagy hem-de onuň serhetlerinde şähergurluşyk işi ilatyň we şähergurluşyk işiniň subýektleriniň bähbitleriniň hasaba alynmagy bilen amala aşyrylýar.
2. Şäherýaka zolagynyň çäkleriniň zolaklara bölünmeginiň meýilnamasy welaýatyň çäklerini meýilleşdirmegiň çyzgysynda, etraby meýilleşdirmegiň taslamasynda, şäheriň baş meýilnamasynda göz öňünde tutulýar.
3. Şäherýaka zolaklarynda sanitariýa we rekrasion maksatly wezipeleri ýerine ýetirýän ýaşyl zolaklar bölünip berilýär. Görkezilen zolaklarda daşky gurşawa zyýanly täsirini ýetirýän hojalyk we gaýry işlere  ýol berilmeýär.

43-nji madda. Ilatly ýerlerdäki ýer bölekleriniň peýdalanylmagyna bildirilýän şähergurluşyk talaplary
1. Ilatly ýerlerdäki ýer bölekleriniň peýdalanylmagyna bildirilýän şähergurluşyk talaplary ilatly ýerleriň baş meýilnamalary, jikme-jik meýilleşdirmegiň taslamalary, gurluşygyň taslamalary we düzgünleri bilen kesgitlenilýär.
2. Ýerine ýetiriji ýerli häkimiýet we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary ýer böleklerini beren mahalynda ýer bölekleriniň peýdalanylmagy boýunça şähergurluşyk talaplary hakynda maglumatlar bilen buýrujyny üpjün edýär, ol şu aşakdaky maglumatlary özünde jemleýär:
1) ýer bölekleriniň peýdalanylmagynyň maksatlary hakynda;
2) ýer bölekleriniň ýerleşýän ýeri hakynda;
3) ýer bölekleriniň taslama serhetleri hakynda;
4) ýer bölekleriniň inženerçilik, ulag we durmuş infrastrukturasynyň obýektleri bilen üpjünçiligi hakynda.
3. Ýerine ýetiriji ýerli häkimiýet we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary fiziki we ýuridik şahslara gurluşyk üçin ýer böleklerini beren mahalynda, olar tarapyndan obýektleriň gurluşygynyň möhletleriniň berjaý edilmegi boýunça hem-de gurluşyga ýanaşyk bolan umumy peýdalanylýan çäkleriň abadanlaşdyrylmagy boýunça işleriň amala aşyrylmagyna talaplary belleýär.
4. Şu maddanyň üçinji böleginde görkezilen talaplar, ýer bölegine bolan hukugyň başga şahsa geçen ýagdaýynda hem öz güýjüni saklaýar.
5. Ýer bölegine bolan hukugy tassyklaýan resminamada şu aşakdakylar görkezilýär:
1) gurluşygyň düzgünlerinde bellenilen, çäk zolagyň belgisi;
2) çäklerinde ýer bölegi ýerleşýän çäk zolagyň ýerine ýetirýän wezipesi;
3) ýer böleginiň, şol sanda türkmen halkynyň medeni mirasynyň obýektleriniň, aýratyn goralýan tebigy çäkleriň gorag zolaklarynyň serhetlerinde, şeýle hem tebigy we ekologik häsiýetli adatdan daşary ýagdaýlaryň ýüze çykmagynyň töwekgelçiligine sezewar bolýan çäkleriň serhetlerinde ýerleşýän hem-de peýdalanylmagyna çäklendirmeleri Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilýän gaýry çäkleriň, ýerleşýän ýeri;
4) ýer böleginiň serhetlerinde inženerçilik, ulag we durmuş infrastrukturasynyň obýektleriniň bolmagy, olaryň görkezijileriniň we görkezilen obýektleriň peýdalanylmagyna çäklendirmeleriň görkezilmegi bilen;
5) ýer böleginiň serhetlerinde onuň eýesine ýa-da eýelik ediýäne degişli bolmadyk binalaryň we desgalaryň bolmagy, görkezilen obýektleriň onda ýerleşmegi bilen baglanyşykly bu ýer böleginiň peýdalanylmagyna çäklendirmeleriň görkezilmegi bilen.
6. Ýer böleginiň bölünen ýa-da olaryň serhetleriniň we görkezijileriniň üýtgedilen mahalynda gyzyl çyzyk we gurluşygyň düzgünleşdirilýän ugry berjaý edilýär.

44-nji madda. Obýektleriň gurluşygyna rugsatnama
1. Obýektleriň gurluşygyna rugsatnama – eýesiniň ýa-da ýer bölegine eýelik edýäniň, onuň gurluşygynyň amala aşyrylmagyna hukugyny tassyklaýan resminama.
2. Obýektleriň gurluşygyna rugsatnama ýerine ýetiriji ýerli häkimiýet edarasy ýa-da ýerli öz-özüňi dolandyryş edarasy tarapyndan berilýär.
3. Hususy ýaşaýyş jaýynyň gurluşygy ýaşaýyş jaýynyň esaslarynyň, ýerzeminleriniň, gatlarynyň we ýüz tarapynyň meýilnamalaryndan, şeýle hem ýer böleginiň meýilnamasyndan ybarat bolan ýönekeýleşdirilen taslama boýunça amala aşyrylyp bilner.

45-nji madda. Ýörite rugsatnama
Döwlet syrlaryny düzýän obýektleriň gurluşygyna, şeýle hem aýratyn döwlet düzgünleşdirilişiniň şähergurluşyk işiniň obýektlerine ýörite rugsatnama Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda berilýär.
46-njy madda. Şähergurluşyk  işi amala aşyrylan mahalynda çäklendirilen hukuk (serwitut)
1. Şähergurluşyk işi amala aşyrylan mahalynda çäklendirilen hukuk (serwitut), haçan-da ýer böleginiň eýesiniň bähbitleri keseki ýer böleginiň peýdalanylmagyna hukugy çäklendirmezden üpjün edilip bilinmejek şu aşakdaky halatlarda, bellenilýär:
1) inženerçilik infrastrukturasynyň obýektleriniň gurluşygy, durkunyň täzelenilmegi, bejerilmegi we ulanylmagy geçirilende;
2) çäkleriň suw basmagyndan we almagyndan goralmagy boýunça işler geçirilende;
3) keseki ýer böleginiň üstünden umumy peýdalanylýan obýektlere geçmek zerurlygy bolanda;
4) gözleg we barlag işleri geçirilende.
2. Çäklendirilen hukuk (serwitut) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda bellenilýär we amala aşyrylýar.

VII BAP. JEMJEÝJI DÜZGÜNLER

47-nji madda. Şähergurluşyk işiniň maliýe üpjünçiligi
Şähergurluşyk işiniň maliýeleşdirilmegi Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň serişdeleriniň, buýrujynyň hususy we çekilen serişdeleriniň, şeýle hem inženerçilik, ulag we durmuş infrastrukturasynyň ösdürilmegine fiziki we ýuridik şahslaryň paýly gatnaşmagynyň hasabyna amala aşyrylýar.

48-nji madda. Fiziki we ýuridik şahslara ýetirilen zyýanyň (zeleliň) öweziniň dolunmagy
Türkmenistanyň şähergurluşyk işi hakynda kanunçylygynyň bozulmagynyň netijesinde fiziki we ýuridik şahslara ýa-da ýer böleginiň alynmagy we olara degişli bolan binalaryň, desgalaryň we gaýry obýektleriň ýykylyp aýrylmagy bilen baglanyşykly ýetirilen zyýanyň (zeleliň) Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde öwezi dolunmaga degişlidir.

49-njy madda. Jedelleriň çözülişi
Şähergurluşyk işi babatda ýüze çykýan jedeller Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde çözülýär.

50-nji madda. Şu Kanunyň bozulandygy üçin jogapkärçilik
Şu Kanunyň bozulmagynda günäkär şahslar Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenen jogapkärçiligi çekýärler.

51-nji madda. Şu Kanunyň güýje girmegi
1. Şu Kanun resmi taýdan çap edilen gününden güýje girýär.
2. Şu Kanunyň güýje giren gününden şulary güýjüni ýitiren diýip ykrar etmeli:
1993-nji ýylyň 28-nji dekabrynda kabul edilen «Türkmenistanda şähergurluşyk işi hakynda» Türkmenistanyň Kanunyny (Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 1993 ý., № 11-12, 107-nji madda);
2009-njy ýylyň 18-nji aprelinde kabul edilen «Türkmenistanyň käbir kanunçylyk namalaryna üýtgetmeler, goşmaçalar girizmek we güýjüni ýitiren diýip ykrar etmek hakynda» Türkmenistanyň Kanunynyň XXV bölegini (Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2009 ý.,      № 2, 33-nji madda).


Türkmenistanyň Gurbanguly
Prezidenti        Berdimuhamedow


Aşgabat şäheri.
2015-nji ýylyň 18-nji awgusty.
№ 263-V.